طلا و جواهراتفرش دستباف ایرانی در شهرهای مختلف بافته میشود. به طبع هر شهری به روش خاصی برای بافتن فرش دارند. و این تنوع بافت ،با متفاوتی در گره زدن فرش ایجاد میشود. به پرزی گفته میشود که دور چله زیر و رو بسته میشود گره میگویند.نقش و طرح فرش در نهایت با کنار هم قرار گرفتن این گره هاست که ایجاد میشود. گره نام های دیگر هم مثل: چون ریشه ، خفت ، پیچه ، گند ، ایلمه و یا ایلمک نیز دارد.از عواملی که نشان دهنده کیفیت و مرغوبیت و دوام فرش است گره میباشد. به این صورت که هرچقدرتراکم گره و تعداد گره بیشتر باشد و ظریف بافته شود قطعا فرش کیفیت و دوام بهتری را نیز دارد. به دلیل اهمیت این عامل در فرش انواع گره در فرش ایرانی را به تفضیل شرح میدهیم.
انواع گره در فرش ایرانی
در حالت کلی در فرش بافی ایرانی دو نوع گره وجود دارد . گره فارسی و گره ترکی
گره ترکی
این گره بیشتر در مناطق ترک نشین ایران و ترکیه و آذربایجان استفاده میشود. به این نوع گره ،گره متقارن نیز می گویند.از شاخصه های این نوع گره این است که بسیار محکم است و باعث دوام و مستحکم بودن فرش می شود.در استفاده از گره ترکی باید از قلاب بکار برده میشود.روش گره ترکی چنین است که با گره زدن روی دوتار رو زیر بوجود می آید.به این گونه که قالی باف پرز را دست چپش نگه میدارد و در حالت عمودی این پرز یا خامه را بر روی تار و پود ها میگذارد،همچنین در ادامه دوسر پرز را در پشت تار میبرد و دور آن میپیچاند و دوباره پرز را میگیرد.
همانطور که گفته شد در گره ترکی از قلاب استفاده میشود . نحوه استفاده از قلاب بدین صورت است که بافنده باید با کمک قلاب چله را به سمت جلو بکشد و پرز را که در دست چپش قرار دارد با استفاده از قلاب از بین دو چله رد کند.و آن را از بین تارها در بیاورد و دوباره این کار را انجام میدهد و سر آن ها را به سمت پایین کشیده و با قسمت تیز قلاب اضافه آن را برش میزند.
انواع گره ترکی
1-گره ترکی ممتاز
2-گره ترکی برجسته یا برعکس
3-گره ترکی خوابیده یا استاندارد که معمولی شناخته میشود.
گره فارسی
گره دیگری که قالی بافان از آن استفاده میکنند به گره فارسی معروف است.این گره در شهرهایی چون اراک، مشهد، بیرجند، کرمان، اصفهان، نائین، کاشان و قم استفاده میشود. به گره فارسی گره نامتقارن نیز می گویند. در این نوع گره پرز دور یک تار گره زده میشود و ازپشت تار دیگر بیرون آورده میشود.گره فارسی نیز به دسته تقسیم میگردد:
1-گره فارسی چپ به راست
در این مدل گره چله زیر به سمت چپ چله رو گره زده می شود و به همین دلیل ناتقارن چپ خوانده می شود.این گره با دست انجام میگردد و همین دلیل باعث می شود چله کشی خیلی سفت و محکم نباشد.
2-گره فارسی راست به چپ
طرز بافت در گره راست به چپ به این صورت است که چله زیر در سمت راست چله رو قرار میگیرد و طبعا گره راست خوانده می شود.از این گره کمتر استفاده میشود . این نوع گره نیز با دست انجام می گردد.
تفاوت های گره فارسی و ترکی
این دو نوع گره هرکدام مشخصات و مزایا و معایبی مخصوص به خودشان دارندو پس ما نمیتوانیم بگوییم که کدام نوع گره از دیگری بهتر است.در زیر چند تفاوت گره فارسی و ترکی را بررسی میکنیم
1-فرشی که با گره ترکی بافته میشود ،چرزش ضخامت کمتری دارد.
2-گره فارسی با دست زده میشود و گره ترکی با قلاب انجام میگردد.
3- قابل بیان است که طبیعتا در هر دو نوع گره ترکی و فارسی نخ های مثل :کرک ،چشم ،ابریشک استفاده میگردد . تفاوت در اینجاست که در گره ترکی نخ بیشتر استفاده می شود.
4-بر طبق عقیده عده ای فرش هایی که با گره ترکی بافته میشود بدلیل نوع گره زدنش ،ریشه محکم تر و با دوام تری دارا هستند.
انواع دیگر گره ها در قالی بافی
علاوه بر گره های اصلی ذکر شده در بالا ،گره های دیگر وجود دارند که به انها تقلبی می گویند. در این مدل گره ها عملا گرهی زده نمیشود و باعث می شود فرش بسیار بدون کیفیت و دوام شود و توصیه می شود از این نوع گره ها استفاده نگردد ولی در این مبحث ما به انها اشاره می کنیم.
1-گره تقلبی
این نوع گره به 3 دسته زیر تقسیم میگردد:
- بیگره بافی یا گره Uشکل
- گره کمانشیب
- گره جفتی بافی
1-1- گره Uشکل :همانطور که از اسمش مشخث است شبیه حرف U انگلیسی می باشد.این گره اینگونه است که نخ دولاشده و از پشت تار رد داده میشود ، قلاب شده از میان تار به شکل U عبور داده می شود. در ادامه سر نخ گرفته شده و بیرون کشیده میشود.
2-1-گره کمانشیب: در این روش نخ به دور چله چیپیده میشود و گرهی زده نشده و روی رج قرار گرفته میشود.
3-1- گره جفتی: این گره دور چله پیچیده نمیشود بله دور 4 تا 6 تار قرار میگیرد و روی رج محکم میگردد.
2-گره هنری
در ادامه بیان و شرح انواع گره باید ذکر شود که نوع دیگری گره وجود دارد که بیشتر برای فرش های تزئینی کاربرد دارد که می توان به تابلو فرش اشاره کرد. گره هنری نیز انواع مختلفی دارد که آنهار در زیر شرح میدهیم.
1-2- گره هنری دورنگ : این مدل گره به این گونه است که برای گره زدنش چندین رنگ بکار برده میشود. در این مدل گره زدن باتوجه به رنگ رشته ای خامه را دولا کرده و بعد از باز کردن تاب نخ رنگ متضاد از آن عبور میدهند.در این مدل گره نگار های رنگی در سر جای خودشان قرار میگیرند. همچنین به گونه ای گره زده میشود که طرح مشخص باشد.
2-2- گره هنری پیچشی یا تک تار : در این نوع گره از قلاب استفاده میگردد. نحوه گره زدن در گره تک تار اینگونه است که بافنده نخست یک تار را میگیرد و پرز را از پشت آن عبور میدهد و از روی کار برمی‌گرداند و در ادامه با استفاده از قلاب آن بین دو تار عبور میدهد و به سمت پایین می برد.
3-2- گره هنری آویز : گرهی است که برای بافت در فرشتهای درشت باف استفاده میگردد. همچنین برای بافت تصویر و صورت کاربرد دارد.
4-2- گره هنری قرضی: گره قرضی گرهی می باشد که درآن ، نخست پرز یا خامه از لای یکی از تارها عبور داده میشود،و بعد از گرفتن دو تار از تارهای زیر و رو عبور داده میشود.
5-2- گره هنری مغلوب : گره مغلوب شبیه گره قرضی میباشد.ولی در بین آنها تفاوتی نیز وجود دارد.در این نوع گره باید رنگ انتخابی با رنگی که در کنارش است تضاد داشته باشد.و چون قدرت رنگی کمتری در اطرافش دارد به گره مغلوب معروف می باشد.
6-2- گره هنری اسپانیایی :این گره در اسپانیا کاربرد زیادی دارد.گره بسیار ساده و راحتی می باشد.1و نیم دور تار به دور چله فرش گردانده می شود و به سمت پایین آورده میشود . در بین فرش و قالی های ایرانی برای بافت گل برجسته از این مدل گره استفاده می شود.
7-2- گره هنری مضاعف:این گره باعث می شود که فرش متراکم تر و پرکار تر نشان داده شود زیرا از دو برابر نخ برای گره زدن استفاده میگردد.
8-2- گره هنری تک تاری: گره تک تاری گرهی می باشد که تنها بر روی یک تار بسته میشود. در قالی های طریف و تصویری از این نوع گره بکار برده میشود.زیرا برای خطوط چهره مناسب است.
گروه تجاری گلدن مارت تامین کننده انواع محصولات ایرانی و خارجی همواره در خدمت مشتریان عزیز می باشد.