طلا و جواهراتبر اساس شاهنامه فردسی، مردم ایران از زمان پیشدادیان گیاهخوار بوده اند. متعاقباً آیین زرتشت و مانوی گوشتخواری را محکوم و گیاهخواری را تشویق کردند. بسیاری از عارفان و بزرگان ایران نیز مسلمان و گیاهخوار بودند. در حال حاضر گیاهخواری به دلایل انسانی و علمی و نه ریشه مذهبی در جامعه ایرانی رایج است.در این مقاله ما گیاهخواری در ایران باستان و تاریخ ایران بررسی میکنیم.
گیاهخواری از دوره آریایی ها
همانگونه میدانید حکیم بزرگ ابوالقاسم فردوسی تاریخ ایران را به نظم نگاشته است و اشعار او مرجع بسیار خوبی برای ما می باشد . فردوسی در کتاب ماندگار شاهنامه خود شروع گیاهخواری در ایران باستان را در دوره پیشدادیان میداند و چنین گفته است:
فراوان نبود آن زمان پرورش که کمتر بُد از کشتنی‌ها خورش
جز از رستنی‌ها نخوردند چیز ز هر کز زمین سر برآورد نیز
پس اهریمن بدکنش رای کرد به دل کشتن جانور جای کرد
فردوسی در شاهنامه چنین عنوان کرده است که : در ابتدا ضحاک پادشاه ستمگر آغاز به گوشتخواری کرد و این کار او در شاهنامه قابل سرزنش و اشتباه می باشد. همچنین پادشاه بابل نیز سرشتی شبیه به ضحاک شاهنامه دارد، و همانگونه که در کتاب عهد عنیق عنوان شده است ،دانیال نبی نیز گوشتخواری بابلیان را عملی ناپسند میدانسته و از پادشاه بابل چنین درخواستی میکند که غذا خوردنشان به شیوه و سبک خودشان باشد.همچنین در دین زرتشت نیز بسیار توصیه به گیاهخواری شده است.
زرتشت و گیاهخواری
در کتاب‌های مقدس زرتشتیان، اوستا، اشاره مستقیم به رژیم غذایی مناسب و گیاهی اشاره شده است. در آیه 32.8 گاتها به یما(شاه جمشید) به عنوان یک گناهکار اشاره می کند. یکی از تعابیر این است که شاه جمشید گناهکار بوده است، زیرا گوشت خواری معرفی می شود ،گناهی که فردوسی شاعر در شاهنامه اش به ضحاک نسبت داده است.
آیه 39.1 یسنا احترامی را که زرتشتیان برای گئوش اوروان و پاسو اوروان قائل هستند که منظور روح حیوانات است ذکر می کند. آیه در ادامه کلماتی را بیان می کند که «آنها برای ما هستند و ما برای به آنها». و حیوانات دارای روح هستند و باید به آنها احترام گذاشت.
دعوت به گیاهخواری در نوشته های کاهنان زرتشتی
شاید صریح ترین دعوت به گیاهخواری زرتشتیان را در سخنان آدرباد مهرسپندان [کاهن اعظم زرتشتیان و نخست وزیر در زمان شاپور دوم پادشاه ساسانی می توان یافت که می گوید:
«از خوردن گوشت گاو و همه حیوانات سخت بپرهیزید، حداقل در این دنیا و آخرت به حساب سختی دچار می شوید. زیرا با خوردن گوشت گاو و سایر حیوانات اهلی، دست خود را درگیر گناه می‌کنی، و می‌اندیشی، سخن می‌گویی، و آنچه گناه است انجام می‌دهی. زیرا اگر جز یک لقمه بخوری، دستت را درگیر گناه می‌کنی. ”
کاهن اعظم اتروپات امتان که پس از حمله اعراب به مقام شامخ رسید، می گوید: «گیاهخوارباشید، ای مردم. تا عمری طولانی داشته باشی و از خوردن گوشت حیوانات دوری کنید. همچنین آگاه باشید که خداوند برای بهره مندی از حیوانات مفید، گیاهان بسیاری را آفریده است.»
هخامنشان و گیاهخواری
در تاریخ چنین روایت شده است که در دوره هخامنشیان در جشن ها و مراسم خاصی در میان طبقات ثروتمند قربانی انجام میدادند، ولی گیاهخواری در میان طبقات فرودست و عموم مردم رواج بیشتری داشت. هرودوت می نویسد: «طبقه فقیرتر جامعه در ایران باستان غذای گوشتی کمتر می خورند، اما میوه زیاد می خورند و حتی میوه را سر سفره می گذارند.» به طور کلی باید بیان کنیم که ایرانیان عصر هخامنشی بیشتر غذایی که مصرف میکردند گیاهی بوده است.
اشکانیان و گیاهخواری
در دوره حکومت اشکانیان، عادت به گیاهخواری به عنوان یکی از عوامل مهم در سلامتی و زندگی بهتر شناخته شده بود. در این دوره، مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غلات و گیاهان دارویی به منظور حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها بسیار معمول بود. از جمله گیاهان دارویی مورد استفاده در این دوره، می‌توان به آویشن، نعناع، زعفران، رزماری، خردل، زنجبیل و زیره اشاره کرد. این گیاهان به عنوان درمان‌های طبیعی برای بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین، مصرف میوه‌ها و سبزیجات به منظور تأمین ویتامین‌ها و مواد مغذی ضروری نیز بسیار مهم بود.
بر طبق آنچه در تاریخ آمده است ،گیاهخواری در دوره اشکانیان به عنوان یکی از عوامل مهم در سلامتی و قدرت جسمانی شناخته شده بود. این باور و اعتقاد به گیاهخواری در این دوره به علت ارتباط نزدیک با فرهنگ و اعتقادات آریایی و زرتشتی بود. در این فرهنگ، طبیعت و گیاهان به عنوان منابع مهمی در حفظ سلامتی و شفابخشی تلقی می‌شدند.بنابراین، گیاهخواری در دوره اشکانیان به عنوان یک روش طبیعی و مؤثر در حفظ سلامتی و درمان بیماری‌ها مورد توجه بود. این باور به تأثیر گسترده‌ای در فرهنگ و روش زندگی مردم این دوره داشت و تا به امروز نیز در فرهنگ و سنت‌های مردم ایران باقی مانده است.
ساسانیان و گیاهخواری
در زمان حکومت ساسانیان درایران، موبدان زرتشتی قدرت زیادی داشتند، بنابراین کشتن حیوانات و خوردن گوشت آنها چندان رایج نبود.زیرا در دین زرتشتی به گیاهخواری اشاره شده است و گوشتخواری بسیار نکوهیده بوده است. گوشتخواری در اسناد مختلف در تاریخ ساسانی و زرتشتان مورد انتقاد بوده است.
در تاریخ گیاهخواری ایران در زمان ساسانیان پیامبری ایرانی به اسم مانی بود. در آیین مانی مردم به دو دسته گزیدگان و نیوشاگان تقسیم می شدند. چنین در تاریخ نوشته شده است که:برگزیدگان، نمایندگان زمینی هستند که با رعایت سه مهر و احکام تطهیر، نور دربند را نجات خواهند داد. مقصود از سه مهر، مهر بر دهان است که به معنای پرهیز از فحشا، خوردن گوشت و نوشیدن شراب است. مهر دوم در دست است که از اعمال خشونت آمیز و خونین علیه پیروان مذهبی منع می کند. آنها حتی حق شکستن شاخه ها یا کشتن حشرات یا موجودات را نداشتند. و مهر سوم روی سینه یا بازو است. این مهر آنها را از داشتن رابطه جنسی و زایمان منع می کند. بنابراین، بسیاری از پیروان مانی از خوردن گوشت اجتناب کردند و در واقع گیاهخوار بودند.
فردوسی و گیاهخواری
در اشعار فردوسی، گیاهخواری به عنوان یک رژیم غذایی مورد توجه قرار می‌گیرد. در برخی از اشعار و قصاید فردوسی، او به مصرف مواد غذایی گیاهی اشاره میکند و آن را به عنوان راهی برای حفظ سلامتی و زندگی بهتر توصیه میکند. به عنوان مثال، در شاهنامه، فردوسی درباره خوردن سبزیجات و میوه‌ها و تأثیر آنها بر سلامتی بشر صحبت میکند. او در برخی از اشعار خود به گیاهان دارویی نیز اشاره میکند و از استفاده از آنها در درمان بیماری‌ها توصیه میکند. بنابراین، می‌توان گفت که گیاهخواری در اشعار فردوسی نشان از آگاهی و توجه وی نسبت به اهمیت تغذیه گیاهی و استفاده از گیاهان در سلامتی و درمان بیماری‌ها دارد.
به طور مثال در اشعار زیر عقیده فردوسی در مورد گوشتخواری را مشاهده میکنیم:
فراوان نبُد آن زمان پرورش
که کمتر بُد از کشتنی ها خورش
جز از رستنی ها نخوردند چیز
ز هرچ از زمین سر برآورد نیز
پس آهرمن بدکنش رای کرد
به دل کشتن جانور جای کرد
ز هر گونه از مرغ و از چار پای
خورش کرد و آورد یک یک به جای
به خونش بپرورد بر سان شیر
بدان تا کند پادشا را دلیر
در داستان ضحاک و اینکه اهریمن برای او سفره غذا آماده میکند گوشتخواری چنین مورد نکوهش قرار گرفته:
ز هر گوشت از مرغ و از چارپای
خورشگر بیاورد یک یک به جای
خورشها ز کبک و تذرو سپید
بسازید و آمد دلی پرامید
شه تازیان چون به نان دست برد
سر کم خرد مهر او را سپرد
سیم روز خوان را به مرغ و بره
بیاراستش گونه گون یکسره
به روز چهارم چو بنهاد خوان
خورش ساخت از پشت گاو جوان
بدو اندرون زعفران و گلاب
همان سالخورده می و مشک ناب
در دوران ضحاک ماردوش غذای مردم مقدار گوشت کمتری داشته و براساس عقایدشان عده ای گوشتخوار نبوده اند ،و بیشتر خورد و خوراکشان سبزیجات ،گیاهان و میوه ها بوده است .و اینگونه بر اساس اشعار شاهنامه ،اهریمن وارد می شود و با خوراندن غذاهای گوشتی به ضحاک بر او تسلط میابد و تاریکی خوی حیوانی او را زنده میکند.
گلدن مارت تولید کننده مرغوب ترین و ارگانیک ترین محصولات غذایی گیاهخواران