خاتم کاری Golden Mart گروه تجاری گلدن مارت

خاتم کاری

ژوئن 7, 2022
ارسال توسط admingolden

یکی از ارزنده ترین و شاخص ترین صنایع دستی ایرانی هنر خاتم کاری است ،این هنر نگین انگشتر هنرهای دستی کشورمان می باشد.معنی لعوی خاتم کاری چنین است: آراستن سطح اشیاء شبیه موزائیک که اشکال هندسی است .این اشکال از مثلث های کوچک نقش بندی می شود. این مثلث ها ها از چوب و فلز و استخوان است. اولین آثار خاتم کاری یافت شده در ایران در 1000 سال پیش در شهر شیراز است. همچنین از دوران صفویه این هنر رواج داشته است و بعد از آن به اوج شکوفایی رسیده است.

پروفسور پاپ، ایران شناس مشهور در کشف ریشه های هنر خاتمکاری می گوید: «هنر خاتم از زمان بسیار طولانی و حتی دوران باستان در خاور میانه وجود داشته است». در حقیقت، آنچه پاپ در مورد تاریخ خاتم کاری می گوید، درباره هنری است که تاریخی در حدود شش صد سال دارد که از صنایع دستی با تاریخی در حدود چندین هزار سال الهام گرفته است.

خاتم، منبت یا خاتم کاری است که با استفاده از مثلث های کوچک یا چند ضلعی های منظم خلق می شود. این اشکال هندسی از مواد مختلفی مانند استخوان، چوب و فلزات ساخته شده است. از چوب هایی مانند: آبنوس (سیاه)، فوفل (مشکی و قهوه ای تیره)، گردو (قهوه ای)، باقم (قرمز)، عناب (قهوه ای مایل به قرمز روشن)، نارنجی (قهوه ای روشن)، افرا (قهوه ای روشن)، کیک، تبریزی (سفید) و شمشاد (زرد). از استخوان هایی مانند فیل و عاج، شتر، گاو و اسب. فلزات فلزی شامل برنج، نقره و گاهی طلا هستند.

قابل بیان است که از هند نیز چوب برای این کار وارد می شود.همچنین باید بیام کرد بدلیل قیمت بالا امروزه استفاده چندانی ندارند. امروزه با کمک رنگ های شیمیایی رنگ چوب های موجود را تغییر می دهند تا رنگ های متنوعی مانند زرد حاصل شود. ، سیاه و قرمز. استخوان فیل و عاج نیز کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و استخوان های دیگر (به ویژه گاو و اسب) با رنگ هایی غیر از سفید (مثلاً سبز) رنگ می شوند. گاهی اوقات از آلومینیوم و مس در فلزات استفاده می شود.

کاربردهای خاتم کاری

نمونه های استفاده شده از خاتم کار در گذشته :منبر خاتم کاری و سقف ایوان مسجد عتیق شیراز، درب های خاتم کاری قصر تیمور در سمرقند، درب های گل و بته شهر بخارا، درب های تالار کاخ گلستان، منبر چوبی مسجد لنبان اصفهان، درب های خاتم کاری واقع در موزه شاه عبدالعظیم حسنی، اتاق خاتم کاری کاخ مرمر و تالار خاتم مجلس شورای ملی میباشد.

همچنین از آثار قدیمی هنر خاتم کاری موراد زیر را میتوان بیان کرد:

صندوق مرقد امام موسی کاظم (ع) وامام محمد تقی (ع) در کاظمین مربوط به دوران شاه اسماعیل صفوی
صندوق مرقد امام حسن عسکری (ع) و همچنین صندوق مرقد امام علی نقی (ع) در شهر سامرا در دوره صفویه
صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر حضرت مهدی (عج)که در همان دوره صفویه ساخته شده است.
درب ورودی مدرسه چهارباغ اصفهان
درب خاتم امامزاده شاه‌رضا در قمشه (شهرضا)
صندوق خاتم مرقد حضرت علی(ع) ساخته شده در زمان کریم خان زند و نصب آن در زمان لطفعلی خان زند
صندوق خاتم مرقد امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) درشهرکربلا
صندوق مقبره حضرت زینب (ع) در شام

در حال حاضر به علت قیمت مناسب و زیبایی چشم نواز خاتم در بیشتر منازل بعنوان وسایل مختلف کاربردی دارد از قیبل:صفحه های شطرنج، جعبه ی جواهرات، ظروف شکلات خوری، … و همچنین بصورت ست اداری و برای تبلیغات کاری نیز بکار میرود.

مواد مورد نیاز خاتم کاری

برای انجام این هنر به وسایل زیر احتیاج است:

دستگاه برش چوب
چوب درختهایی چون آبنوس- فوفل- گردو- بقم- عناب-نارنج- کهکم-کبوده
استخوان و عاج فیل- استخوان شتر- استخوان اسب
مفتول‌های فلزی :برنج -آلومینیوم و بعضاً نقره
صدف- نخ پرک – سریشم – لاک

مراحل خاتم کاری

مراحل ساخت خاتم سخت و طولانی است و مراحل مختلفی را شامل می شود. مثلاً هنگام ساخت قطعات هندسی منظم، ابتدا انواع چوب و استخوان با رنگ های مختلف را با ابزار مخصوصی به طول سی سانتی متر و قطر یک تا دو و نیم میلی متر (معمولاً به شکل مثلث) برش می دهند. این اشکال هندسی را نیز با سیم های فلزی می سازند. این مثلث های چوبی، استخوانی و فلزی سپس با دقت و مهارت و حوصله مطابق طرح از قبل تعیین شده و با چسب (چسب داغ یا چسب سفید سرد) به هم چسبانده شده و با نخ محکم می شوند. .

به این قطعه «پره» می‌گویند. این کار با چسباندن پره ها به هم ادامه و تکرار می شود تا در نهایت پس از مراحلی مانند پرس، لاک زدن و پرداخت، طرح و شکل دلخواه تولید و روی ظروف و اشیا و محصولات خاتم کاری ساخته شود. .