طلا و جواهراتهمه ما ایرانی ها با فرش آشنایی داریم و در خانه و محل زندگیمان از آن استفاده میکنیم.به هر زير اندازی فرش می گويند. بنابراين میتوان قالی، گليم، نمدو زيلو را فرش دانست. امروزه برای تزئين ديوارهای خانه هم از قالی استفاده میکنند؛ مثل تابلو فرش. اما در کشور ما ايران، مردم معمولاً از قالی برای فرش کردن اتاقها استفاده می کنند. پیشینه قالی بافی در ایران به 5000 سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد . امروز به جنبه های زیبایی و نقش فرش توجه زیادی میشود . باید بگوییم که شهر تبریز به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی شد. در این مقاله قالی بافی را همراه ما بیاموزید.
قالی چیست؟
قالی یا فرش نوعی گستردنیِ بافته شده از الیاف پنبه، پشم و در بعضی موارد ابریشم است که معمولاً برای پوشش زمین به کار میرود. به دست بافتهٔ پُرزدار و گره‌دار، قالی گفته میشود. نوعی از قالی که با دست بافته میشود، «قالی دستباف» ناميده میشود. اينگونه قالی ها ارزش و قیمت بیشتری نسبت به انواع دیگر ان دارند.
مشخصات قالی دست باف:
١ــ دارای تار و پود است.
٢ــ پرز دارد.
٣ــ پرزها دور تارها گره خورده اند.
انواع قالی
انواع قالی ازنظر اندازه قالی دراندازه های گوناگون وبه شکلهای متفاوت بافته میشود. معروفترين انواع آن عبارت اند از:
١ــ قالی معمولی: فرشی است که مساحت آن از ٤ مترمربع بيشتر است. اندازههای معمولی قالیهای مورد استفاده در خانههاعبارت انداز: ۶ متری، ۹ متری و ١٢ متری.
٢ــ قاليچه: به فرشهايی گفته میشود که مساحت آنها از ٤ مترمربع کمتر است.
٣ــ کِناره: فرشی است که در راهروها و راه پلهها پهن میکنند ( اندازه ی آن مثلاً می تواند ١٠×٣ متر باشد)
٤ــ پادَری: به قاليچه هايی که اندازهی آن ها متناسب با پاگرد در است،پادری می گوبند.
٥ــ پُشتی: قاليچه هايی هستندکه مساحتآنهاکمتر ازيک متر مربع است (اندازهی آنها ً مثلا می تواند ٩٠× ٦٠ سانتیمتر باشد))
مواد اوليه بافت قالی
مواد اوليه ای که در قالی بافی به کار میروند،
عبارت انداز: ١ــ پشم ٢ــ پنبه ٣ــ ابريشم
امروزه از الياف ديگری هم که ساختهی دست بشر هستند، در قالیبافی استفاده میشود که به آن ها «الياف مصنوعی» (مانندپلی استر و ريون) میگويند. اين الياف در بافت قالیهای ماشينی به کار می روند.
الف) پشم: اليافی که روی بدن گوسفند، بزو شتر میرويد. «پشم» ناميده میشود. به پشم هايی که بسيار ظريف هستند و در لابه لای موی بز يا شتر میرويند «کرک» گفته میشود. پشم گوسفند را در فصل های بهار و پاييز می چينند. پشمی که در فصل بهار چيده میشود، به علت مناسب تر بودن آب وهوا و بهتر بودن غذای گوسفند، نازک، براق، محکم، بلندو نرم است. چيدن پشم به دو روش انجام میشود: با قيچی دستی و با قيچی برقی.
در قالیبافی، از پشم بيشتر برای پرز قالی (گره قالی) استفاده میشود، ولی در بعضی ازگبه ها، پشم برای چلّه کشی هم به کار می رود.
ب) پنبه: اليافی است که از گياه پنبه (غوزه ی پنبه) به دست می آيد و چون محکم و بادوام است، در قالیبافی، برای چلّه کشی و پودگذاری به کار میرود.
ج) ابريشم: دو نوع ابريشم وجود دارد:
١ــ ابريشم طبيعی ٢ــ ابريشم مصنوعی
ابريشم طبيعی اليافی است که از پيله ی کرم ابريشم به دست می آيد.
رنگ ابريشمی که از پيله ی کرم ابريشم به دست می آيد، کمی مات است به اين ابريشم «ابريشم خام» میگويند.
برای اين که ابريشم شفاف و براقتر شود، بايدآن را پخت تا مواد اضافی آن از بين برود. به ابريشم براق و تميز
«ابريشم پخته» می گويند.
انواع قالی ازنظر مواد مصرفی
قالی ها با توجه به موادی که در بافت آنها به کار می روند، به پنج گروه تقسيم می شوند:
١ــ قالی پشمی: تار (چله)، پود و پرز (گره) اين نوع قالی از جنس پشم است.اما در بعضی قالی های پشمی، جنس تار و پود از پنبه است.
٢ــ قالی تمام ابريشم: نوعی قالی است که تار، پود و پرز آن از جنس ابريشم است.
٣ــ قالی گل ابريشم: گلهای اين قالی از جنس ابريشم است. معمولاً چلّه ی اين نوع قالیها نيز از ابريشم است.
٤ــقالی زمينه ی ابريشم: نوعی قالی استکه زمينه اش از جنس ابريشم وبقيه ی قسمت های آن، از جنس نخ های ديگر است.
٥ــ قالی سوف: زمينه ی اين قالی پود کلفت و نازک است وگلهايش، با نخهای ديگر به حالت برجسته بافته میشوند.
آماده سازی پشم
برای اينکه پشم به نخهای رنگی مورد استفاده در قالیبافی تبديل شود، بايد چند مرحله را به شرح زير طی
کند:
١ــ طبقه بندی: يعنی جدا کردن پشمهای خوب و بد. در اين مرحله، پشمهای خوب و بد را از هم جدا
میکنند.
٢ــ حلاجی و شستوشو: يعنی باز کردن نخها از هم. بعد ازحلاجی، پشمها را میشويند تا آشغالها وچربیها از پشم جدا شوندو پشم بوی بدندهد.
٣ــريسندگی: يعنی تبديلِ پشم به نخ. اين کار به دو روش انجام می گيرد: با دست و با ماشين.
٤ــرنگرزی: يعنی رنگ کردن نخهای پشمی . رنگرزی به دو روش انجام میشود:
١ــ رنگرزی طبيعی
٢ــ رنگرزی مصنوعی (شيميايی)
برای رنگرزی طبيعی از موادی که در طبيعت وجود دارند، استفاده میکنند؛ مثل پوست انار، پوست گردو،
زعفران، روناس و پوست پياز.
برای رنگرزی مصنوعی (شيميايی) از مواد غيرطبيعی استفاده میشود. يکی از اين مواد شيميايی «جوهر»
است.
اگر در رنگزری قالی از جوهر استفاده شود، بعد از شستن قالی رنگ میدهد. اگر هم در آفتاب باشد، رنگ
آن کم رنگ میشود.
٥ــ بسته بندی: تبديل کردن رشته ی نخ به اندازه های مناسب ( استاندارد ) را «بسته بندی کردن نخ» می گويند.
نخ به صورتهای گوناگون بستهبندی میشود. در اين درس با دو نوع بسته بندی آشنا میشويد:
الف) کلاف ب) بقچه
کلاف
کلاف رشتههای اليافی است که به دور خود پيچيده میشود و اولين و کوچکترين نوع بستهبندی نخ است.
انواع کلاف عبارت انداز: پنبهای، پشمیو ابريشمی .
بقچه
بقچه به مجموعه ی چندکلاف، «بُقچه» میگويند.
ابزاربافت
برای بافت قالی احتیاج به ابزار می باشد.اين ابزار با توجه به روش بافت، به دو گروه ترکی بافی و فارسی بافی تقسيم میشوند.
ابزارترکی بافی
١ــ قلاب: به کمک قلاب گره زده میشود. قلاب از سه قسمت تشکيل شده است:
دسته: که در دست بافنده قرار میگيرد.
تيغه: که از آن برای بريدن پرزها استفاده میشود.
نوک: که برای گرفتن تارها و گره زدن به کار میرود.
٢ــ سيخ: وسيله ای فلزی است که برای گرفتن و رد کردن پودها به کار میرود.
٣ــ دفتين (دفه): از اين وسيله برای کوبيدن و محکم کردن پودها و گرهها استفاده میشود.
دفه تعدادی دندانه های فلزی دارد که در انتها به هم متصل میشوندو دسته را تشکيل میدهند.
٤ــ قشو: وسيلهای است ماننداره که با آن گرهها را پيشکشی میکنند. به کشيدن گرهها به سمت جلوکه باعث میشود، پشت قالی صاف و يکنواخت شود، «پيش کشی» میگويند.
٥- قيچی ترکی: برای چيدن اضافهی پرزهای (گره های) قالی به کار میرود. کار با قيچی ترکی به مهارت
فراوان نياز دارد، چون هرگونه بیدقتی در استفاده از آن باعث کوتاه و بلند شدن پرز میشود.
ابزارفارسی بافی
١ــ چاقو: اين وسيله لبهی تيزی دارد و از دو قسمت تشکيل شده است:
دسته: که در دست بافنده قرار میگيرد.
تيغه: که از آن برای بريدن پرزها استفاده میشود.
٢ــ شانه يا دفتين: از اين وسيله برای کوبيدن و محکم کردن پودها و گرهها استفاده میشود. شانه دارای
بدنهای چوبی و سنگين است و دستهی آن حالت برآمده دارد.
کاربا شانه به مهارت ويژه ای نيازدارد، چون هرگونه بیدقتی دراستفاده ازآن، باعث پارگی وآسيب ديدن تارها
میشود.
٣ــ قيچی فارسی: اين نوع قيچی لبهای اضافی دارد، تا اضافهی پرزها با آن بهصورت مرتب و يکدست
چيده شود.
معايب ابزار و رفع آن
هر نوع وسيلهای در اثر استفاده، به مرور زمان آسيبهايی میبيندکه بايدعيبهايش را برطرف سازيم.
استفاده ی زياد از قلاب و قيچی هنگام بافت،تيغه ی آنها را کند میکند. برای تيزکردن آنها بايد از ابزار مناسب
استفاده کنيد.
برای تيز کردن قلاب میتوان از سوهان يا چاقو تيزکن استفاده کرد. ولی برای تيز کردن قيچی بايد به تعميرکار
مراجعه کنيد.
در اثر استفاده ی زياد از دفه يا بد کوبيدن آن، ممکن است لبههای آن تيز و برنده شوند. برای تعمير آن بايد از
سمباده استفاده کنيد.
نـقشه های بافتن قالی، به خاطر استفاده ی زياد آسيب می بينند، و پاره يا کم رنگ میشوند. در نتيجه درست
نمیتوانيد آنها را بخوانيد. به منظور نگه داری و حفظ نقشه ها، آنها را:
١ــ با پلاستيک بپوشانيد.
٢ــ روی مقوا يا فيبر بچسبانيد.
دار
دار، دستگاهی است که برای بافت قالی از آن استفاده میشود .دار به شکل مربع يا مستطيل است و از آهن يا چوب ساخته میشود.
انواع دار
١ــ دار افقی (خوابيده) ٢ــ دارعمودی (ايستاده)
دار افقی : اين نوع دار قديمیترين و سادهترين دستگاه قالی بافی است. دار افقی به صورت خوابيده روی
زمين قرار میگيرد. از اين نوع دار بيشتر عشاير استفاده میکنند، زيرا نصب و جابهجا کردن آن راحت است. اما
چون بافنده مجبور است برای بافت روی دار خم شود، دچار کمر درد، دست درد و پا درد میشود. بنابراين، بهتر
است از اين نوع دار استفاده نشود.
دارعمودی: اين دار به صورت ايستاده قرار میگيرد. استفاده ازدار عمودی برای قالی بافی بهتر است،زيرا
به بدن آسيب کمتری میرساند.
نکته ی مهم در استفاده از دار عمودی اين است که بافنده هنگام بافت بايد از نيمکت مناسب و قابل تنظيم با
ارتفاع بافت استفاده کندتا دستها و کمرش در حالت راحتی قرار بگيرند.
انواع دارعمودی
-دار تبریزی
– دار فندک دار
-دار ثابت
– دار گردان
انتخاب دار
دار قالی بايد متناسب با اندازهی قالی باشد. بنابراين پس از انتخاب اندازهی قالی، بايد دار مناسبی برای آن
انتخاب کنيد.
قبل از شروع چله کشی، بايداز سالم بودن دار مطمئن شويدو سپس آن را تنظيم کنيد.
وسايل و مواد تنظيم دار: متر، آچار و کاغذ روزنامه.
مراحل تنظيم دار
١ــ فاصله ی پيچ ومهرهها را به کمک آچارتنظيم کنيد. آنها را طوری تنظيم کنيدکه ِسر دار و ِزير دار موازی
باشندتا قالی کج نشود. پيچها بايد طوری باشندکه برای بالا و پايين بردن ِسر دار موقعپايينکشی، جای کافی وجود
داشته باشد.
٢ــ دور سر دار و ِزير دار را کاغذ بپيچيد. اين کار باعث میشود:
- تارهای چله به رنگ سر دار و ِزير دار نچسبند و راحت حرکت کنند.
- اگر جنس دار از آهن باشد، چله ها پاره نشوند.
چله
چله به تارهايی ( نخهايی ) گفته میشود که دور ِسر دار و ِزير دار پيچيده میشوند و قالی روی آنها بافته
میشود.
روشهای چله کشی
١ــ چله کشی ترکی (دورو)
٢ــ چله کشی يک رو
مراحل چله کشی
١ــ بر طبق آنچه که در بالا بیان شد در ابتدا ما باید دار را آماده گردانیم.
٢ــ در مرحله بعد ،بایدبه وسيله ی متر وسط سر دار و زير دار را پيدا کرده و علامت گزاری گردد.
٣ــ در این مرحله نقشه را از وسط اندازه گیری کرده و علامت گزاری میکنیم.
٤ــ علامت وسط نقشه را روی علامت وسط سر دار و زير دار میگزاریم. حالا ابتدا و انتهای نقشه را روی دار
علامت میزنیم. با اين کار محل چله کشی درست وسط دار قرار میگيرد.
به اين اندازه گيریها و تقسيم بندیهای روی سر دار و زير دار «سيه بندی» میگويند.
6- ، دو رشته نخ زهواره به راست رو و چپ رو میبندیم. به نخی که در پايين بسته میشود، «مهار» و به نخی که در بالا بسته میشود، «هاف» میگويند.
٧ــ تعداد خانه های کوچک نقشه را نظاره کنید. هر يک از اين خانه های کوچک، يک گره در قالی است. چون
برای گره زدن به دو تار نياز داريد، بايدبرای هر خانه ی کوچک در نقشه دو تار چله کشی کنيد.
٨ــ برای پيدا کردن تعداد تارها در چله کشی ترکی به صورت زيرعمل میکنیم:
تعداد گرهها = ٢× تعداد خانههای کوچک نقشه
٩ــ سر نخ چله را روی علامت سمت راست زير دار گره میزنیم.
10ــ در این مرحله باید گلوله ی نخ را از زير نخ مهار و بعداز روی نخ هاف و سپس از روی سردار رد کنیم.
١١ــ برای بار دوم،گلوله ی نخ را از روی مهار و زيرهاف رد کرده تا بين تارها حالت ضربدر به وجود بيايد. اين کار را تا علامت سمت چپ ادامه میدهیم.
12ــ بعدازتمام شدن چله کشی، به جای نخ مهار، يک تکه چوب صاف میگزاریم. به اين چوب،پل یا چوب مهار گفته می شود.
١٣ــ به جای نخهاف، يک ميله يا چوب گرد قرار دهيد. اين کار را برای جدا کردن تارهای زير و رو انجام میدهندتا پودگذاری راحت انجام شود.
چله کشی دو طرفه
به چله کشی ترکی، به دليل اين که در دو طرف آن میتوان قالی بافت، «چله کشی دو طرفه» هم گفته میشود. به چل لازم است بدانيد، با توجه بهريز بافتيادرشتبافتبودن قالی،ضخامتنخ چله برای چلهکشی تغيير میکند. برای قالیهای درشت بافت از نخ چلهی ضخيم، و برای قالیهای ريز بافت از نخ چلهی نازک استفاده میشود. نخ چله در مرحلهی ريسندگی براساس ضخامت آن نمرهگذاری میشود. نمرههايی که بيشتر در قالیبافی استفاده میشوند،عبارتانداز: ،٩ ،١٢ ١٥ و .١٨.
گلیم بافی ابتدای قالی
اولين کاری که بعداز چله کشی انجام میدهند، گليم بافی ابتدای قالی است.اين کار دو مرحله دارد:
- زنجيره بافی
- گليم بافی
زنجيره بافی
بافت زنجيره بافتی است که برای مرتب شدن چله ها و محکم شدن ابتدای قالی انجام میگيرد.
انواع زنجيره بافی عبارتان داز:
١ــ زنجيره ی قايقی
٢ــ زنجيره ی گندمی
زنجيره ی قايقی
برای بافت زنجيرهی قايقی به پنج برابرعرض چلهکشی، نخ از جنس نخ چله نياز است.
برای زنجيره بافی قايقی:
١ــ ابتدا سر نخ را به اولين تار زير و رو گره بزنيد.
٢ــ انتهای نخ را از زير دو تار بعدی رد کنيدو يک حالت حلقه بسازيد.
٣ــ انتهای نخ را از داخل حلقه بيرون بياوريدو همين کار را تا آخر ادامه دهيد.
زنجيره ی گندمی
برای بافت اين زنجيره به ده برابرعرض چله کشی، نخ از جنس نخ چله نياز است.
برای زنجيره بافی گندمی:
- از سمت راست يک رديف زنجيرهی قايقی ببافيد.
- رديف دوم زنجيره را از سمت چپ (برعکس) روی آن ببافيدتا حالت گندمی پيدا کند.
گليم بافی
بعداز تمام شدن زنجيره بافی، بايدمرحله گليم بافی قالی انجام شود.گليم بافی، برای جلوگيری از شکافته شدن گره هاست.گليم بافی به دو روش انجام میشود :
١ــ به روش کرباس
٢ــ به روش سوف
١ــ گليم بافی به روش کرباس
برای این روش احتیاج به نخ پود هم رنگ نخ چله و دفتين است.مراحل انجام کار به اینگونه می باشد:
- ابتدا ميله ی هاف را بالا ببريد.
- با دست به چله ها فشار وارد کنيد و از پشت تارها نخ پود را عبور دهيد.
- با دفتين پود را بکوبيد.
- ميله یه اف را پايين ببريد.
- نخ پود را از پشت تارها رد کنيد.
- با دفتين روی آن بکوبيد تا سرجای خود قرار بگيرد.
با اين کار تارها و پودها حالت بعلاوه (+) پيدا میکنند و با کوبيدن شبيه کرباس میشود. اين نوع گليم بافی
نسبت به سوف بادوامتر است.
٢ــ گليم بافی به روش سوف
در گليم بافی به روش سوف نخ پود کلفت، نخ پود نازک و دفتين احتیاج است.مراحل انجام کار اینگونه است که:
- ابتدا نخ پود کلفت را با کمک سيخ از پشت تارهای زير رد کنيد.
- پود را کمی بکشيد و با دفتين آن را بکوبيد.
- در رج بعد از پود نازک استفاده کنيد. با استفاده از سيخ، نخ پود نازک را از پشت تارهای رو رد کنيد.
- در آخر پود را به آرامیبا دفتين پايين بياوريد، طوری که نخ پود به دور تار چله حلقه شود .
گره
پيچيدن نخهای رنگی (پشمی و يا ابريشمی ) به دور تارهای زير و رو را «گره» میگويند.گره روی دوتار (نخ چل ه) زده میشود.
انواع گره
١ــ گره ترکی
٢ــ گره فارسی
گره ترکی
گره ترکی با پشم و به وسيله ی قلاب زده میشود. نام ديگر گره ترکی، «گره متقارن» است.
مراحل انجام گره ترکی اینگونه است:
١ــ با کمک قلاب تار رو را به طرف جلوبکشيد.
٢ــ سر پشم رنگی را با دست از پشت تار بيرون بياوريد.
٣ــ با نوک قلاب تار زير را بگيريد و سر آزاد نخ را از وسط دو تار بيرون بياوريد.
٤ــ اضافی نخ پشمی را با تيغه ی قلاب ببريد.
گره فارسی
گره فارسی به کمک دست و با پشم زده میشود. مراحل انجام گره فارسی را در زیر برایتان شرح میدهیم:
١ــ ابتدا دو تار زير و رو را جدا کنيد.
٢ــ نخ رنگی (پشمی ) را از زير تار رو رد کنيد.
٣ــ سر نخ را دور تار زير بپيچيد.
٤ــ سر نخ را از وسط دو تار بيرون بياوريد.
٥ــ اضافه ی نخ را با چاقو ببريد.
پودگذاری
به نخهايی که بعداز يک رج گره زدن از بين تارها رد میکنند، «پود» میگويند.برای اين که گرهها مرتب سرجای خود قرار بگيرند. و همچنین برای اين که قالی محکم شود. از پود گذاری استفاده میگردد.و باید بیان کنیم که دو نوع پود وجود دارد:
- پود کلفت
- پود نازک
پود کلفت
همانگونه که از اسم آن پيداست، ضخامت اين پود زياد است. مراحل پودگذاری پود کلفت به شرح زیر انجام می گردد:
١ــ بعداز بافت يک رج قالی، سيخ را از پشت تارهای زير رد کنيد.
٢ــ ابتدای پود را در سيخ قرار دهيدو از بين تارها بيرون بکشيد.
٣ــ پس از آن به وسيله ی شانه آن را محکم بکوبيد.
پود نازک
اين پود نسبت به پود کلفت، ضخامت کمتری دارد. مراحل پود گذاری پود نازک اینچنین می باشد:
١ــ بعداز رد کردن پود کلفت، سيخ را از پشت تارهای رو ردکنيد.
٢ــ پود نازک را در سيخ قرار دهيدو از بين تارها بيرون بکشيد.
٣ــ به کمک دفتين پود را آرام، به حالت حلقه دور تارها پايين بياوريد.
قيچی کردن
بعداز تمام شدن کار پودگذاری، اضافه ی گرهها را بايدقيچی کرد.چيدن قسمت اضافی گرهه ای قالی را قيچی کردن يا «پرداخت اوليه» میگويند.با اين کار، قالی صاف ومرتب میشود و نقشهی آن بهتر ديده میشود.
مراحل قيچی کردن
١ــ به وسيله ی قشو يا با دست، پرزها را به طرف جلو بکشيدتا پشت قالی صاف شود. به اين کار «پيشکشی»
میگويند.
٢ــ دسته ی قيچی را با دست راست بگيريدو دو لبهی قيچی را با دست چپ نگه داريد و از ابتدای رج تا انتها
اضافه ی گره ها را بچينيد.
بعضی از بافنده ها موقع بافتن قالی، اضافه ی گرهها را نمیچينند. پس از اتمام کار آن را به محلهايی که
مخصوص پرداخت قالی است میبرند و با دستگاه پرداخت، آن را به طور کامل قيچی میکنند.
نقشه خوانی
تعريف نقشه
نقشه طرحی است که قالی از روی آن بافته میشود و به صورت شطرنجی است.
هر خانه ی کوچک نقشه، يک گره در قالی را نشان میدهد. يک گره از دو تار (يکی زير و يکی رو) تشکيل
شده است.
اين خانه های کوچک که در کنار هم قرار میگيرند، يک رديف را تشکيل میدهند. به اين رديف در اصطلاح
نقشه خوانی يک رج میگويند.
انواع نقشه قالی نقشه هايی که قالی از روی آنها بافته میشود، از نظر اندازه و نوع نقشه، به چهار گروه تقسيم میشوند
نقشه ی سراسری
در نقشه ی سراسری ما يک نقشه ی کامل را میبينيم يعنی همه ی طرح قالی که بايد بافته شود، در آن کشيده شده است. در اين نقشه هيچ قسمتی از طرح با قسمت ديگر آن مثل هم نيست.
نقشه ی يک دوم
دراين نقشه نصف طرح کشيده میشود.و نصف ديگر آن قرينه ی (شبيه) قسمت ديگر است .يعنی اگر نقشه ی قالی به دو قسمت مساوی و شبيه به هم تقسيم شود، آن نقشه یک دوم است.
نقشه ی يک چهارم
نقشه ای است که یک چهارم کشيده شده و بقيه ی قسمتهای آن با اين قسمت که کشيده شده است، قرينه (شبيه) هستند. یعنی اگر نقشه یقالی به چهار قسمت مساوی تقسيم شود،درصورتی که هر چهارقسمت مساوی و شبيه به هم باشند، آن نقشه یک چهارم است.
نقشه ی تکراری
در اين نقشه، فقط يک طرح در تمام قالی تکرار میشود. . مثلا يک گل، در تمام قالی چندبار بافته میشود.
رج شمار
به تعداد گرههايی که در ٧ سانتیمتر قالی وجود دارند، «رج شمار قالی» میگويند.رج شمار مشخص میکندک دام قالی «ريز بافت» است، و کدام قالی «درشت بافت» است.هر چه تعداد گرهها در ٧ سانتیمتر بيشتر باشد، قالی ريز بافتتر است. (برای مثال ٦٠ گره) .و هر چه تعداد گرهها در ٧ سانتیمترکمتر باشد، قالی درشت بافتتر است. (برای مثال ٣٠ گره).
شيرازه
نخهای رنگی کناره ی قالی را «شيرازه» میگويندکه ً معمولا هم رنگ زمينهی قالی است. شیرازه سر پودهای کناره ی قالی را میپوشاند.همچنین به کناره های قالی نظم میدهد.و تارهای کنارهی چله را محکم نگه میدارد.
انواع شيرازه
١ــ شيرازهی متصل
٢ــ شيرازهی منفصل (جدا)
شيرازهی متصل
شيرازهای است که همزمان با بافتن قالی درپايان هر رج پيچيده میشود. درپيچيدن اين شيرازه از يک يا دو رنگ نخ استفاده میشود.شيرازه ی متصل انواع متفاوتی دارد .
١ــ شيرازهی متصل ساده:
اين شيرازه را معمولادر حين بافت با استفاده از ٢ تا ٦ تار (چله) به شرح زير میپيچيم:
- نخ رنگی را به دور تار يا تارهای مخصوص شيرازه گره بزنيد.
- انتهای نخ را به حالت حلقه دور تار میپيچيم.
- اين کار را درهر رج بعداز پودگذاری انجام میدهيم، طوری که کنارهی فرش صاف و يکدست شود.
٢ــ شيرازهی متصل دو رنگ
در اين روش از دو رنگ نخ خامه برای پيچيدن شيرازه استفاده میشود، مثلا رنگهای آبی و مشکی. برای پيچيدن اين شيرازه به ترتيب زيرعمل میکنيم.بعداز رد کردن پود، يک رج نخ خامه ی مشکی به دور تار شيرازه میپيچيم. در رج دوم، دوباره بعداز رد کردن پود، نخ خامه ی آبی را به دور تار شيرازه میپيچيم.
شيرازهی منفصل (جدا)
شيرازه ای است که در پايان بافت توسط رفوگر به قالی وصل میشود. عيب اين نوع شيرازه آن است که به محکمی شيرازهی متصل نيست.
پايين کشی
در حين بافت قالی،وقتی بلندی (ارتفاع) قالی به جايی برسدکه ديگر ادامه ی بافت مشکل باشد، کارپايين کشی را انجام میدهند.
کار پايين کشی را به دو دليل انجام میدهند:
ادامه بافت راحت شود.
بافنده به فرش تسلط داشته باشدتا کمر و دستهايش آسيب نبيند.
مراحل پايين کشی
اول وآخر چله کشی را با ماژيک روی سردار وزيردار علامت بزنيد، تا بعد از پايين کشی، جای چله هامشخص باشد.به کمک قيچی، پودهای کلفت را که به راست رو وچپ رو بسته شده اند، ببريد. البته اين عمل در صورتی انجام میشود که گبه بدون شيرازه بافی باشد.ميله ی هاف را به پايين فشار دهيد و قالی را تا اندازهای که به آن مسلط باشيد، به پشت ببريد.چله ها را مرتب کنيدو روی علامتهايی که ً قبلا مشخص کردهايدقرار دهيد.با آچار، پيچها را سفت کنيدتا چلهها سفت شوند.
بريدن فرش ازدار
بعد از اين که بافت قالی تمام شد، بايد از روی دار بريده شود، تا برای فرش کردن اتاق و جاهای ديگر قابلاستفاده شود.قبل از چيدن قالی، ابتدا بايد فعاليتهايی را که موقع شروع بافت قالی انجام دادهايد، در پايان بافت قالی هم به صورت برعکس تکرار کنيد. به اين صورت که اول گليم بافی و بعد زنجيرهبافی را انجام دهيد و به شرح زير بريدن قالی را انجام دهيد .
مراحل انجام کار
١ــ روی ريشه ها را به فاصله ی ١٠ سانتیمتر تا گليم بافی پايان کار،علامت بگذاريدو خطی بکشيد.
٢ــ به کمک آچار پيچها را شل کنيد، تا چله ها کمی آزاد شوند.
٣ــبا استفاده از قيچی از سمت راست شروع به چيدن چله ها کنيد. در مرحله ی اول چله های قسمت اول،وسط و آخر را نچينيدو بقيه ی چله ها را بچينبد.اگر اين موضوع را رعايت نکنيد، فشار زيادی به قالی وارد میآيدو يک طرف آن کج میشود.
٤ــ اکنون بقيهی چله ها را بچينيد.
٥ــ بعد از پايين آوردن قالی از روی دار، آن را تميز کنيد، نخهای اضافی را ببريد و گرد وغبار آن را بگيريد. اگر لازم بود، قبل از استفاده از قالی آن را بشوييد.
گلدن مارت تولید کننده ،زیباترین و بهترین فرش های دستباف ایرانی اعم از :فرش تبریز،فرش مشهد ،فرش کاشان و…با پشم و رنگ های طبیعی میباشد.