آموزش گلیم بافی

بافته هاي تاريخي نشان ميدهد كه گليم يكي از قديميترين دستبافته های بشر بوده است.اين بافتۀ كهن در گذر سالهاي طولانی از نظر شيوۀ بافت تنوع قابل توجهي پيدا كرده است آنچنان كه برخي از انواع آن، شيوۀ بافت قديم و ابتدايی را ندارد و در مقايسه با نوع ساده، از بافت پيچيدهای برخوردار است. با اين حال، شيوه بافت ساده و كهن آن همچنان مرسوم است. پايه و اساس گليم در هم بافتن رشته های تار و پود به شيوه های گوناگون است. در اين كتاب پس از معرفی انواع گليم، شيوه بافت برخي از آنها آموزش داده ميشود. به نظر ميرسد كه تنوع گليم در گذر تاريخ ناشی از تنوع قابل توجه بافندگان در دسته ها و گروهها و اقوام با آداب و رسوم گوناگون زندگي و پراكندگی آنها در مناطق مختلف است. تا آنجا كه معلوم است گليم در انواع مختلف آن، بيشتر توسط بافندگان عشايری و روستايی، با تكيه بر تجربه های شخصی و اجتماعي بافته شده است.اين بافندگان ذوق و سليقه خود را در قالب طرحها و نقوش رنگين و دلنشين، با استفاده ذهنی و بدون استفاده از نقشه قبلی بوده و سينه به سينه و بدون كتاب از مواد اوليه منطقۀ خودشان بافته اند. بنابراين بايد دانست كه شيوه های بافت گليم ، مراحل آن، اجزای گليم و حتی واژه ها و اصطلاحات مربوط به آن در مناطق مختلف به طور كامل يكسان نبوده و نيست.

مراحل بافت گلیم

بافت گليم مراحل مختلفي دارد كه به ترتيب عبارت اند از:

انتخاب دار و ابزارومواد اوليە گليم بافی

• چله كشی
• بستن مهار(تسمه)وقرار دادن مهار
• كوجيبندی
• سربندی
• پودكشی وپود گذاری (بافت بدنۀ اصلی گليم)
• پايين كشی
• جداكردن گليم از دار

مرحله اول:چله كشی وکوجیبندی

چله کشي مراحل مختلفي دارد. پیش از اجرای مراحل چله کشي ،لازم است دار بافندگي مناسب  انتخاب شود.

براي انتخاب دار باید موارد زیر را مد نظر قرار داد:

• دار متناسب با طول و عرض گلیم مورد نظر انتخاب شود.
• استحکام دار )ضخامت و قدرت اجزاي دار( نسبت به اندازه کار تناسب لازم را داشته باشد.
• سردار و زیر دار باید صاف و بدون تاب و خمیدگي باشند.
• پیچ و مهره هاي دار سالم و بدون خوردگي باشند.
• راست روها باید موازي ،صاف ،بدون تاب و خمیدگي باشند.
• فندک )در دار هاي فندک دار( کاملاً صاف و یکدست و بدون هیچ گونه برآمدگي یا فرورفتگي باشد.

پس از انتخاب دار، آن را تنظیم مي کنند تا از سالم و آماده بودن دار براي چله کشي اطمینان حاصل شود. براي تنظیم و کنترل دار از ابزار و وسایلي مانند متر فلزي ،گونیا، آچار قابل تنظیم و چکش استفاده مي شود.

هنگام تنظیم دار نکات زیر  باید رعایت شود:

1- سر دار و زیر دار باید موازي، صاف و به طور افقي بر راست رو ها قرار گرفته باشند.  این کار با متر فلزي انجام مي شود.

تصاویر  مراحل تنظیم و کنترل دار را نشان می دهد.

-2راست روها، با گونیا، متر فلزي و آچار ،کاملاً عمود بر سر دار و زیر دار تنظیم مي شوند. فاصله راست روها از یکدیگر به گونه اي تنظیم مي شود که شکل داخلي دار ،یک مربع یا مستطیل، )با زوایاي قائمه( را به وجود آورد. تصاویر مراحل کنترل عمود بودن دار و موازی بودن راست رو ها را نشان می دهد.

پس از انتخاب و تنظیم دار، نوبت به اجرای چله کشي مي رسد. براي این کار مراحل سیه بندي، زهوار بندي،چله کشي، قرار دادن مهار و هاف انجام مي شود، که در ادامه به ترتیب خواهید دید.

*پس از پایان چله کشي، به چله هاي تنظیم شده بر دار بافندگي «تار» مي گویند.

مرحله دوم: زهوار بندي

تعریف زهوار: دو قطعه نخ از پود کلفت، به قسمت بالا و پایین دار به صورت عرضي و موازي با سر دار و زیر دار به تیر هاي عمودي دار )راست روها( می بندند. به این نخ ها زهوار و در اصطلاح گلیم بافي یا قالي بافي به این عمل زهوار بندي مي گویند.

بستن نخ زهوار بر دار: پس از مرحله سیه بندي ، زهواربندي روي دار انجام مي شود. در این مرحله براي بستن نخ زهوار پاییني سعي مي شود  تا در دارهاي کوچک فاصله اي در حدود

 20-25 سانتي متر بین نخ زهوار و زیر دار باقي بماند . همچنین براي بستن نخ زهوار بالایي فاصله اي حدود20-25  سانتي متر نسبت به نخ زهوار پایین و سر دار باقي بماند. زهوارها روبه روي چله کش قرار مي گیرند. در هنگام چله کشي توسط چله کش و زیر و رو کردن چله ها نسبت به نخ زهوار چنانچه اشتباهي صورت گیرد و یا جا به جایي رخ دهد، به راحتي می توان آنها را دید و تشخیص داد و براي درست یا جابه جا کردن آنها اقدام کرد.

مرحله سوم :چله کشی

به کشیدن نخ هاي چله بر سر دار و زیردار،  متناسب با ابعاد نقشه و رج شمار آن ،که از سمت راست دار شروع و در سمت چپ دار تمام مي شود،اصطلاحاً «چله کشي ،»و فردي که این کار را انجام مي دهد «چله کش» مي گویند.

ابزار و مواد مورد نیاز در این مرحله شامل: نخ چله ، چوب  هاف ،تسمه یا مهار، خط کش ،مداد، سیخ پودکشي و قیچي است .

پیش از شروع چله کشي باید به نکات زیر توجه داشت:

نخ چله متناسب با رج شمار نقشه )ریزي یا درشتي نقشه( تهیه مي شود.  اگر نقشه و بافت درشت باشد از نخ چلة ضخیم تر و براي نقشه و بافت ریز از نخ چلة ظریف تر استفاده مي شود.

کلاف یا دوک نخ چله را )به شیوه اي که در کتاب راهنماي معلم  شرح داده شده( باید باز کرده و نخ را به صورت گلوله اي به اندازۀ حجم دست )در دارهاي آموزشي( درآورد، تا هنگام چله کشي بتوان نخ چله را به راحتي از زیر دار و سر دار رد کرد و چله کشی را به آساني انجام داد.

کشش نخ هاي چله باید در تمامي قسمت هاي عرض دار به صورت یکسان و یکنواخت باشد.

براي سرعت بخشیدن و یکنواخت انجام دادن چله کشي ،بهتر است این کار به صورت دو نفره انجام شود  .تقسیم بندي کار چله کشي دو نفره به این صورت است که کشیدن و تنظیم چله ها باید توسط فردي که در جلوي دار است انجام شود و نفر دوم که در پشت دار است  فقط با عبور نخ چله و تنظیم فاصلة چله ها بر روي سردار با چله کش اصلي همکاري مي کند.

عرض مورد نظر براي گلیم بافي و همچنین تعداد تارها یا چله هاي شیرازه بافي باید از قبل مشخص گردد.

براي شیرازه بافي، حداقل یک جفت و حداکثر دو جفت چله ، قبل از شروع نقطه چله کشي و به همین تعداد، در آخر چله کشي بعد از نقطه اتمام چله کشي تعیین و مشخص گردد.

فاصله بین تار ها به صورت یکسان و به یک اندازه رعایت شود .در هر یک سانتي متر براي گلیم  با رج شمار متوسط معمولاً بین5  تا 6 چله کشیده مي شود.

شروع چله کشی

با  آغاز شدن چله کشي بر روي دار باید ابتدای نخ چله را به زیر دار ثابت و محکم کرد تا بتوان چله کشي را انجام داد. براي این کار از روش هاي مختلفي براي گره زدن استفاده مي شود که متداول ترین آنها گره معمولي است.

سر نخ گلوله چله آماده شده را باید باز کرد و با شمارش تعداد چله هاي درنظرگرفته شده براي شیرازه قبل از نقطه شروع سیه بندی، برروي سمت راست زیر دار گره معمولي زد. سپس چند دور زیر دار مي چرخانند. پس از پایان چله کشي براي ثابت نگه داشتن چله ها نیز چند دور پیچانده و آن را گره می زنند .

البته باید دقت نمود که این گره بعد از آخرین نقطه سیه بندي باشد و تعداد چله هاي در نظر گرفته شده براي شیرازۀ سمت چپ، به زیر دار زده شود تا چله ها به صورت ثابت و  بر روي دار قرار گیرند .

مرحله چهارم: بستن مهار و قرار دادن هاف

براي تکمیل چله کشي و پیش از شروع بافت ،کار هاي دیگري  از بافت )کمی بلندتر از عرض گلیم و کوچک تر از قاب داخلی دار( و جمله بستن مهار و قرار دادن هاف نیز انجام مي شود. ضخامت 2ـ1 میلی متر است.

 هاف

میله  یا چوبي که در بین چله ها و بالاترین قسمت آن قرار گرفته است ،هاف نام دارد .از  هاف به جاي نخ زهوار بالایي استفاده مي شود. در کتاب دانش فني راجع به این چوب توضیحات لازم داده شده است هاف جایگزین نخ زهوار بالایي مي شود. براي قرار دادن  این وسیله در جاي خود مي توان همانند قرار دادن مهار عمل کرد .هاف براي زیر و رو نگاه داشتن چله ها و همچنین امکان عبور آسان تر پود از میان چله ها  به کار مي رود. براي عبور راحت پود از میان چله ها، هاف را به پایین حرکت می دهند تا فاصله میان چله ها بیشتر شود و پود به راحتي از آنها عبور کند .

کوجي

 کوجي براي جلوگیري از کجي فرش و جداسازي و تفکیک چله هاي زیر و  رو و تنظیم چله هاست. همچنین در هنگام پودکشی به بافنده کمک مي کند.  بافنده با فشردن دست روي چله هاي بالاي چوب کوجي مي تواند فاصله اي بین تارهاي زیر و رو ایجاد نماید و بدین ترتیب به راحتي پود ها را با دست یا سیخ پود کشي از میان چله ها عبور دهد.

چگونگي بستن کوجي بر روي دار: بستن کوجي بر دار در چند گام به ترتیب زیر انجام مي شود:

1-ابتدا دو میخ یک سانتي متري  به سر کوجي زده مي شود یا اینکه در دو سر کوجي شیاري ایجاد  مي کنند .

2ـ  نخي از جنس چله را  به صورت دولا با دست تابیده) یا پود کلفت( و محکم دور میخ هاي دو سر کوجي گره مي زنند یا آن را در داخل شیار ها قرار می دهند و محکم مي کشند تا نخ کوجي در داخل شیار محکم گردد. سپس انتهاي نخ کوجي را در داخل شیار طرف دیگر چوب کوجي قرار داده و بار دیگر نخ را محکم مي کشند تا سفت شود. پس از قرار گیري نخ چله داخل شیار آن را، محکم گره زده ثابت می کنند. این نخ به نام نخ کوجي معروف است  و براي گره زدن نخ کوجي از آن استفاده مي شود.

3ـ زیر سري ها را در بین کوجي و راست رو ها قرار مي دهند .

4ـ کوجي را به موازات زیر دار و سر دار در پایین چوب  هاف بر روي چله ها و به پایه هاي دار  به وسیلة نخ چله و به شکل ضربدري محکم مي بندند.

5ـ نخ دیگري به نام نخ کوجي بندي را که از چله قطر بیشتري دارد و کم تاب است ،به دور یک استوانة باریک )مانند خودکار(مي پیچند.

6ـ نخ کوجي بند را به کوجي ،از زیر نخ کوجي، از سمت چپ گره می زنند و براي استحکام بیشتر چند دور، دور کوجي مي پیچند.

7ـ نخ کوجي بند را از زیر کوجي و سمت راست چلة زیر هاف عبور داده و از سمت چپ آن به طرف جلو خارج می کنند و آن را از روي چوب کوجي می کشند تا چله عقبي به کوجي بچسبد.

8 ـ میله یا چوبي صاف و به قطر تقریبي برابر با زیر سري و به طول حدود 51 سانتي متر روي کوجي و زیر نخ کوجي قرار مي دهند.

9ـ نخ کوجي بند را که در گام هفتم به کوجي چسبانده بودند اکنون از روي نخ کوجي عبور می دهند و به آن گره مي زنند.

بافت گلیم ساده

گلیم دست بافته اي است که با گذراندن رشته هاي پود از زیر و روي رشته اي تار، با استفاده از دست، ابزار و وسایل گلیم بافي، بافته مي شود. تقریبا در همه مناطق ایران با بهره گیري از انواع روش ها بافته هاي متًنوعي از گلیم عرضه مي شود. گلیم ها از چند نظر  قابل تقسیم بندي است. در یك تقسیم بندي گلیم ها را بر اساس شكل ظاهري و رخ آنها به دو دسته گلیم  یکرو وگلیم  دورو تقسیم مي کنند. در گلیم یك رو طرح و نقش ها تنها   از یک وضوح دارد وگلیم از یك طرف مورد استفاده قرار می گیرد. نقوش گلیم هاي دو رو از هردو طرف وضوح داشته و هر دو طرف گلیم قابل استفاده است. 

در تقسیم بندي دیگر، گلیم ها بر اساس شیوۀ  بافت  و شیوۀ پودگذاري به دو دسته تقسیم بندي مي شوند:

دستۀ اول: پودگذاري به صورت ساده ـ 

دستۀ دوم: پودگذاري به صورت پیچشي 

بافتۀ ابتدا و انتهاي گلیم یا قالي را « سربندي» مي گویند . در همه انواع گلیم، پس از چله کشي و قبل از بافت بدنۀ اصلي گلیم، سربندي را می بافند. سربندي انواع مختلفي  دارد که در این کتاب براي هر یك از  انواع گلیم، یك نوع سربندي انتخاب وآموزش داده مي شود.

سربندی

کاربرد سربندي : براي ثابت نگه داشتن چله ها و ایجاد نظم در ابتدا و انتهاي گلیم یا قالي آن را  سربندي مي کنند. همچنین باعث جفت شدن تارهاي زیر و رو  و صاف شدن دم یا لبه بافت گلیم یا فرش مي شود. سربندي ضمن ایجاد زیبایي ظاهري، موجب افزایش استحكام دو سر بافته می گردد  تا هنگام استفاده از گلیم یا فرش ابتدا و انتهاي آنها از هم گسیخته و پاره نشود. نكته: طول سربندي متناسب با  طول گلیم در نظر گرفته مي شود.

اجزاي سربندي

 سر بندي به طور معمول داراي دو یا  سه جزء است: «زنجیره، گلیمك و ملیله» لازم به توضیح است  که  در  مواردي  مي توان  سربندي  را  تنها  با  زنجیره  گلیمك انجام داد و از جزء سوم که جنبه تزییني دارد صرف  جزء آن یعني زنجیره وگلیمك آموزش داده مي شود.

 پس از پایان چله کشي، قرار دادن هاف، و مهار و کوجي بندي، زنجیره بافي مي کنند. زنجیره بافي برای استحكام بخشیدن به ابتدا و انتهاي گلیم و همچنین منظم کردن چله ها و جفت نمودن تارهاي زیر و رو در ابتداي قالي و گلیم است. زنجیره بافي به دو روش انجام مي گیرد: 

زنجیره بافي متداخل

  قبل  از  زنجیره  بافي  لازم است بافنده پود مناسب براي زنجیره را آماده کند. پود مناسب زنجیره را که «دولا» است با دولا کردن یك رشته نخ  از 

جنس و ضخامت همان نخ هاي چله فراهم می سازند و به کلاف کوچكي تبدیل  مي کنند. براي هر ردیف زنجیره لازم است  طول پود «دولا» حدود 5 برابر عرض چله ها در نظر گرفته شود.

براي ساختن کلاف تخت لازم است یك سوم از طول پود حاصل را از سر آزاد آن بین دو انگشت شست وکوچك به صورت «  ضربدر» پیچیده  و پس از بیرون آوردن از انگشتان،  دو سوم دیگر را به صورت عمودي به دور آن بپیچانند.

زنجیره بافي را مي توان به دو شیوه «دستي» و«با قلاب» انجام داد. 

اهمیت و کاربرد زنجیره بافي:

الف ـ فواصل تارها را براي شروع بافت گلیم حفظ و منظم مي کند.

ب ـ پس از پایان بافت و جدا سازي گلیم از دار از ریزش بافت به سمت پایین جلوگیري مي کند.

ج ـ زیبایي و جلوه مناسبي به سربندي مي دهد.

زنجیره بافي قایقي

براي زنجیره قایقي، نخ مخصوص زنجیره را برمی دارند و بر جفت اول  چله ها گره مي زنند یا از لابه لای چند تار اولیه عبور می دهند و به سمت خارج می برند. سپس آن را از دور جفت چله بعدي عبور می دهند و تا آخر ادامه مي دهند. بعد از اتمام یك ردیف، مي توان کار را تمام شده فرض کرد و انتهاي نخ زنجیره را به راست رو ها متصل کرد. یا اینكه در جهت معكوس، در ردیف دیگري این عمل را تكرار نمود البته قبل از اجرای ردیف دوم )رج دوم( باید یك بار پود سراسری به صورت زیر و رو گذرانده شود و بعد از آن ردیف دوم را اجرا کرد و در نهایت سر نخ را به راست روها بست .

بافت کرباسي یا گلیمک

پس از بافت زنجیره، ساده بافي مي کنند. در اینجا شیوۀ موسوم به «کرباسی»  آموزش داده مي شود.

بافت کرباسي: نوعي  بافت  ساده  است  که  بر  روي  دارهاي کوجي دار بافته مي شود. در این نوع بافته از همان نخ چله، به منظور پود استفاده مي شود. به دلیل ضخامت یكسان نخ پود و تار به آن بافت متعادل نیز گفته مي شود. در سطح این نوع بافت، تار و پود و به صورت یك در میان به شكل همسان 

دیده مي شود. گاهي براي جلوه دار نمودن این نوع بافته از نخ پشمي و پود پنبه ای نیز استفاده مي شود. این نوع گلیمك عموما بعد از زنجیره بافي بر روي چله کشي با ارتفاعي در حدود 5 ـ2 سانًتي متر، بسته به اندازه بافت و به سلیقه بافنده ایجاد مي شود.

بافت کرباسي را در چندگام  به ترتیب زیر انجام مي دهند:

در اولین گام، پود مورد نیاز را به اندازۀ کافي از نخ چله یا پود انتخاب و به صورت کلاف کوچكي آماده مي کنند. هاف را  تا 

نزدیكي چوب کوجي پایین می آورند تا در زیر کوجي فاصله اي بین تارهاي زیر و رو ایجاد شود. 

 با کمك یك دست و یا سیخ پود کشي،کلاف پود را از بین  چلهها که زیر و رو شده عبور می دهند. بعد از عبور پود در یك رج

 به صورت کامل، چوب هاف دوباره بطرف بالا هدایت مي شود.

 با دست مخالف پود را از همان قسمت  به شكل اریب لا به لاي چله ها حرکت می دهند و پایین مي برند.

سر آزاد پود را از حدود دو سانتي متر مانده به لبۀ کار، از سمت راست )براي بافنده راست دست( وارد چله ها می کنند و از 

لابه لاي چله ها و هم راستا با تسمه، عبور می دهند  و  اضافه آن را از بین چله ها بیرون می آورند.

 پود را نسبت  به ردیف قبلي با فاصله اي  حدود  10سانتي متر به تدریج پایین مي آورند وآرام آرام از یك سمت و بیرون کار با  حرکت نیم دور مچ دست، عمل دفتین زني به صورت آرام انجام مي گیرد. براي دفتین زني ابتدا تیغه هاي سمت چپ دفتین

 را داخل چله ها می برند و به تدریج دفتین که به لبه کار نزدیك شد تیغه هاي میانه و راست دفتین وارد چله ها مي شود. 

 پس از خواباندن پود، با ضربه هاي محكم تر دفتین، بافت را متراکم و یكنواخت مي کنند.

بافت گليم

پس از سربندي، بدنۀ اصلي گلیم را مي بافند. به نظر مي رسد گلیم ساده قدمتي بیشتر از دیگر انواع داشته باشد. این گلیم  

با گذراندن پودهاي رنگارنگ از میان تار بافته مي شود. گلیم ساده یكي از انواع  گلیم است که با توجه به شیوۀ بافتش در مقایسه با دیگر انواع به این نام شناخته شده است. گلیم ساده از متداول ترین انواع گلیم است که خود به چند شیوه بافته مي شود. هر یك از انواع آن را با ایجاد تغییر در شیوه گذراندن پود مي توان بافت. بیشترگلیم هاي ساده به صورت دو رو است یعني دوطرف این نوع گلیم مشابه است. البته برخي از گلیم هاي ساده به سبب نوع بافت، پود گذاري و نوع نقشه به صورت یك رو بافته

 مي شوند.

نقوش گلیم هاي ساده  به چهار صورت است:

1ـ  کاملاً  یكدست  (  ابَرَش  ـ  دورنگي  یا  چند  رنگي  نا منظم)

2ـ  محرمات افقي

 ٣ـ  محرمات  عمودي

 ٤ـ  محرمات جناغی 

بافت گليم  ساده پود سراسري

گلیم پود سراسري نسبت به دیگر انواع شیوۀ بافت آسان تري دارد. 

1ـ پودهاي رنگي را با توجه به تعداد رنگ هاي مورد نظر و با با این تفاوت که در گلیم کرباسي براي پود عموما از  نخ چله  ضخامت و مقدار  لازم انتخاب و به کلاف هاي کوچك تخت تبدیل استفاده مي شود، در حالي که در این روش از خامهً هاي 

رنگي  میکنند.

2ـ از یك سمت پود را از زیر و روي چله ها )به غیر از چله هاي گلیم ساده پود سراسری را پس از سر بندي، در چند گام به  شیرازه( به سمت دیگر می گذرانند و به دقت با دفه آن را تا رسیدن به سر بندي مي کوبند. )

٣ـ سر آزاد پود را از دو طرف به دور چله هاي شیرازه می پیچانند و دوباره پود را از لابه لاي چله ها و با عوض کردن چله زیر و رو، باز می گردانند و دفه مي زنند. 

٤ـ رفت و برگشت پود ها  را به صورت سراسري در یك یا چند رج انجام می دهند و با توجه به نقشه، دفه زني و شیرازه پیچي  را  به ازاي  هر رج تا پایان بافت ادامه مي دهند. 

بافت گليم ساده چاکدار

بافت گلیم سادۀ چاک دار هم، چندان پیچیده نیست. در این شیوه  در محل خطوط  مرزي عمودي  و هم راستا با چله ها، شكاف )چاک( ایجاد مي شود. بافت گلیم ساده چاک دار را پس از سربندي در چند گام به ترتیب زیر انجام  مي دهند:

1ـ پودهاي رنگي را از نظر ضخامت، تعداد رنگ و مقدار لازم مطابق با نقشه  انتخاب و هر پود رنگي را به صورت کلاف هاي کوچك تخت  آماده مي کنند.

2ـ در صورت لزوم مطابق با نقشه چند رج اولیه را تا رسیدن به رجي که نقوش باید از آنجا آغاز شود، به شیوۀ پود سراسري، ساده بافي  می کنند  و  شیرازه  پیچي  را  هم  از  اولین  رج  آغاز م  ینمایند.

٣. در اولین رجِ ایجاد نقش، پود رنگي هر نقش را مطابق با نقشه تا مرز تغییر رنگ از زیر و روي چله ها  با رفت و برگشت می گذرانند، ضمن تنظیم کشش یكسان پود، دفه زني مي کنند. از آنجا که در مرز تغییر رنگ، هیچ پودي عبور نمي کند، شكافي در راستاي چله ها شكل مي گیرد

بافت گليم سادۀ چله مشترك

بافت گلیم چله مشترک همانند بافت چاک دار در چند گام انجام مي شود. با این تفاوت که در این روش پودهاي غیر همرنگ در مرز جدایي دو نقش هنگام بافت به دور یك تار یا چله پیچیده مي شوند. از این جهت در سطح بافت چاک و شكافي  بین  سطوح  رنگي  دیده  نمي شود.  پیچش  دو  پود  با رنگ هاي مختلفِ دور یك چله در محل چله مشترک برآمدگی کوچكی بر سطح بافت یا گلیم ایجاد مي کند.

محل پیچش دو پود به دور یك چله باعث ایجاد تیرگي در مرز عمودي بین نقش ها مي شود که اصطلاحاً به این درگیري پودها و

 رنگین شدن مرز نقوش، «فلفل نمكي،» «دم چلچله اي» و « اسپورت» نیز مي گویند.

گلیم در این شیوه،  بر اثر درگیری پودها از لحاظ ساختاري نسبت به بافت چاک دار انسجام و تراکم بیشتری پیدا می کند.

شكل ظاهري دو روي این نوع گلیم یكسان است و هر دو رو قابل استفاده است.

بافت گليم ساده تك قلاب

بافت این گلیم هم مانند بافت چله مشترک است، با این تفاوت که درگیري دو پود رنگي در مرز عمودي نقوش یا مرز  نقوش و زمینه در موقع بافت بدون دخالت تار مشترک  اتفاق مي افتد. به عبارت دیگر در این روش پودها بین دو چله با یكدیگر قلاب مي شود و مرز دو رنگ توسط پودها  اتصال می یابد.

به همین جهت در  رفت و برگشت پودها بین دو چله اي که پود ها به هم قلاب شده اند، برآمدگي چنداني به وجود نمی آید. ظرافت در بافت و نقوش، در این روش از چله مشترک بیشتر است. بافت گلیم تك قلاب در چند گام پس از سر بندي  به ترتیب زیر انجام مي شود:

1ـ قبل از بافت لازم است بافنده پود مناسب را انتخاب و براي اجراي بافت آن را به صورت کلاف کوچك تخت آماده نماید. 

2ـ حدود 2ـ1 جفت چله در ابتدا و انتهاي چله کشي به شیرازه اختصاص داده مي شود.

٣ـ دو عدد پود رنگي، متناسب با رنگ زمینه یا ساده بافي کناره هاي گلیم براي شیرازه ها انتخاب می شود و آنها را به شكل کلاف فیتیله اي کوچك درمی آورند  نخ هاي شیرازه به صورت دو لاست.

٤ـ شیرازه پیچي بر اساس تعداد چله هاي مشخص شده انجام مي گیرد. در سمت راست و چپ پود یا خامه، شیرازه به صورت ساده و موازي به حالت دوراني به دور چله ها پیچیده مي شود.

5 ـ پس از اجراي شیرازه ها اقدام به پودگذاري حاشیۀ متن و یا زمینه مي  شود. جهت پودگذاري بر اساس راست دست  و چپ دست بودن افراد متفاوت خواهد بود.

٦ ـ نحوه پودگذاري در این روش همانند پودگذاري گلیم ساده و سربندي کرباسی است.

7ـ اتصال پودهاي رنگین با هم، که به صورت ناپیوسته است به شكل حلقه اي و بین دو چله انجام مي شود .

بافت گليم ساده جفت قلاب

یكي دیگر از روش هاي بافت گلیم ساده ،روش جفت قلاب است که پس از سربندي اولیه در گام هاي مختلفي به ترتیب زیر  بافته مي شود:

1ـ پودهاي رنگي با ضخامت لازم و متناسب با نقشه مورد نظر را انتخاب و هر پود رنگي را به چند کلاف کوچك تخت تبدیل مي کنند . 

2ـ  ابتدا چند رج  تا مرز ایجاد نقوش، ساده بافي مي کنند و بافت شیرازه نیز در هر رج انجام مي شود.

٣ـ رج اول از مرز ایجاد نقش را به شیوه پود سراسري از سمت راست و چپ با پود رنگي مطابق با نقشه شروع می کنند، تا مرز تغییر رنگ، کار پودگذاري را ادامه مي دهند و سر نخ را در همان مرز به سمت بافنده رها مي سازند. )

٤ـ اگر نخ سمت راست از زیر چله بیرون آمده باشد پس از عبور از روي پود رنگي مقابل، به همان شكل به راه خود ادامه 
می دهد و برمي گردد. یعني با یك رفت و برگشت در محل اتصال، دو پود از زیر و روي یكدیگر عبور مي کنند و تشكیل 
قلاب مي دهد. 

 5ـ پودگذاري نخ سمت چپ نیز مانند نخ سمت راست انجام مي شود و نقشه را به همین شكل تا انتها مي بافند.  از ویژگي هاي مهم این روش پودگذاري این است که در هنگام  بافت، پشت کار رو به روي بافنده قرار دارد.

٦ـ  پس از بافت آخرین رج، سربندي پایاني مانند ابتداي گلیم 
انجام مي شود

7ـ  در آخرین گام گلیم  را  از دار جدا  مي سازند.

روش دیگر پودگذاري در گلیم ساده ، پود معلق نام دارد. گلیم هاي ساده اي که به این روش بافته مي شوند یك رو هستند. 

براي بافت این نوع گلیم پس از سربندي اولیه، گام هاي زیر به ترتیب انجام مي شود:.

1ـ پودهاي رنگي، متناسب با ضخامت چله ها و نقشۀ موردنظر آماده می شود و از هر پود رنگي کلاف هاي کوچك تخت تهیه مي گردد.

2ـ  آغاز  بافت،  مانند  همه  گلیم ها،  تامرز  ایجاد  نقوش ضمن چند رج ساده بافي، شیرازه پیچي را در هر رج انجام مي دهند.

٣ـ در رج هاي ایجاد نقش، پود رنگي مطابق با رنگ آن در نقشه، به صورت سراسري از زیر و روي چله ها تا پایان هر نقش گذرانده مي شود و از پشت چله هاي پذیرنده رنگ و نقش دیگر تا  نقش بعدي به همان رنگ، به صورت معلق عبور مي دهند. پود ذکر شده  را در جاي مورد نیاز براي ایجاد نقش دیگر به همان رنگ از بین  چله ها به شكل زیر و رو به صورت سراسري عبور مي دهند. این کار در مورد همۀ پودهاي رنگي ایجاد کننده هر نقش در هر رج تكرار مي شود.
٤ـ پس از بافت هر رنگ، یكبار دفتین زده مي شود و شیرازه پیچي هر رج را هم زمان انجام مي دهند.

از ویژگيهاي مهم پودگذاري به روش پود معلق ميتوان به موارد زیر اشاره کرد :

الف: حداکثر از  2الي ٣رنگ براي نقش اندازي استفاده مي شود.
ب: نقش ها ردیفي و تكرار شونده هستند.
پ: نقش ها ظریف، متنوع و هندسي مشاهده مي شوند.

پايينکشي بافت روي دار

پس از آنكه مقداري از گلیم بافته شده،  ممكن است بافنده  تسلط کافي براي ادامه بافت گلیم نداشته باشد، براي رفع این 
مشكل، بافت را روي دار به اصطلاح «پایین کشي» مي کنند.  در این موقع قسمت بافته شده را به طرف پایین دار  و به 
پشت مي چرخانند تا محل بافت یا به  اصطلاح « دم کار» در  دسترس بافنده قرار گیرد.

پایین کشي بافته بر  روي دار، در چند گام به ترتیب زیر انجام مي شود:
1ـ روي دار و چله ها بررسي می شود تا هیچ شيء اضافي بر روي دار نباشد.
2ـ بر روي دار (زیر دار و سر دار) چهارگوشۀ گلیم یا بافته و چله کشي علامت گذاري مي شود.
٣ـ  با ماژیك یك خط ک ً املا صاف و افقي با کمك خط کش و گونیا با فاصله  10سانتي متري از لبۀ بافت روي چله ها کشیده 
در این موقع قسمت بافته شده را به طرف پایین دار  و به پشت مي چرخانند تا محل بافت یا به  اصطلاح « دم کار» در  دسترس بافنده قرار گیرد.مي شود.

٤ـ چسب پهن نواری به صورت عرضي بر روي چله ها در چند قسمت زده مي شود.

 5ـ گره هاي ابتداي نخ چله، که بر روي زیر دار در سمت راست و چپ زده شده است، باز مي شود. 

  ٦ـ چله هاي پاره شده احتمالي که بر روي دار وصل شده اند از روي دار باز مي شوند.

7ـ پیچ هاي بالاي سر دار از دو طرف به تدریج و یك در میان و آرام، شل مي شوند. (یكبار پیچ سمت راست و یكبار پیچ سمت چپ) براي شل نمودن چله ها و گلیم بافته شده بر روي دار  2الي  ٣بار به ترتیب و به صورت تناوبی پیچ ها شل مي شود. 

 8ـ پس از شل شدن کامل چله ها، تسمه یا مهار از داخل  چله ها به آرامي خارج مي شود.
9ـ یك کف دست بر روي قسمت جلوي بافته و کف دست دیگر پشت بافته قرار گرفته و به آرامي پایین کشیده مي شود. 
10ـ بافته از دو طرف با دو دست کشیده مي شود تا سطح بافته شده بدون موج وصاف باشد. 

11ـ پس از اطمینان یافتن از تراز بودن دم کار در پایین دار به شكل اولیه )که با ماژیك ترسیم شده بود

12ـ سفت نمودن چله ها به صورت آرام و به شكل ترتیبي انجام مي شود.

1٣ـ  کنترل  نهایي  چله ها  را  پس  از سفت کردنشان، براي جلوگیري از به هم ریختگي آنها (به ویژه در بالاي دار)   انجام مي دهند.

14ـ  چوب   هاف  را  که  در  موقع  پایین کشي  پایین  می آورند  دوباره  به  سمت  بالا  می برند  و  در  جاي  خود قرار داده مي شود .پس از بررسي کامل بافته و چله ها  و  اطمینان  از  قرارگیري  صحیح  چله ها در جاي خود، بافت را ادامه  مي دهند.

برش چلهها و جداسازي گليم از روي دار

پس از پایان بافت گلیم در انتهاي بافته، همانند ابتداي آن عملیات سربندي که شامل زنجیره، ملیله و کرباس بافي است انجام مي گیرد و در نهایت انتهاي نخ پود بر روي چله ها بسته مي شود. بعد از اتمام  این مراحل چله ها از روي دار قیچي می شود و بافته از روي دار به پایین انتقال می یابد. در برخي مناطق بافته را کاملاً از روي دار جدا نمي کنند، بلكه سمت راست چله ها را 2 تار 2 تار می برند و آن را به حالت پودگذاري وارد چله هاي باقي مانده مي کنند. )چله هایي که هنوز از دار جدا نشده اند(این کار را تا پایان انجام می دهند با رعایت این نكته که کار از هر دو طرف آغاز می شود و در وسط کار پایان مي یابد  در نهایت کار داراي ریشه نیست بلكه  بافت مشابه  گلیم در بالاي کار شكل مي گیرد.

 این مرحله در چند گام  به شرح زیر انجام مي شود: 

1ـ هاف را  از بین چله ها خارج مي کنند.

2ـ  نخ کوجي بند را می برند وکوجي باز مي شود.

٣ـ  نقاطي را که قرار است چله بریده شود با خط کش و مداد بر روي چله ها معلوم می کنند و سپس، خط صاف افقي از ابتدا تا انتهاي کار مي کشند. اندازه اي که براي ریشه گلیم درنظر  گرفته  می شود  اغلب  20ـ  15  سانتي متر  است  .

٤ـ  نخ هایي  که  تسمه  را  به  زیر  دار  متصل  کرده اند  بریده می شوند همچنین نخ هاي ابتدا و انتهاي چله را که به زیر دار گره خورده اند، مي برند.

5ـ پیچ های سر دار و سپس چله ها را شل می کنند.

6ـ برش چله ها که اغلب به دو صورت انجام مي شود:

الف- دارهایي که قابلیت شل کردن چله را ندارند: در این شیوه کل تارها  را به سه قسمت تقسیم مي کنند  

ابتدا، وسط و انتها.بین هر قسمت را با قیچي برش مي زنند یك برش از سمت راست و یك برش از سمت چپ و تمامي این مراحل به صورت تكه تكه انجام مي شود. سپس به ترتیب  سمت راست ، سمت چپ و در آخر وسط را برش مي زنند وگلیم را از دار جدا مي کنند.

ب- دارهایي که قابلیت شل کردن چله را توسط پیچ بالاي دار دارند: در این شیوه، پس از شل کردن چله هاکه چله ها نه زیاد سفت و نه زیاد شل باشند، با قیچي از یك سمت از روي خط کشیده شده، چله ها را  به صورت متناوب و تكه تكه تكه در کل عرض می برند و بافته  از روي دار جدا مي شود.

7ـ سمت پایین کار را نیز پس از جدا کردن از دار، متناسب با ریشه بالا کوتاه مي کنند. 
8ـ  براي جلوگیري از ریزش بافت و حفاظت از گره ها در ابتداو انتهاي گلیم، چله ها را حدوداً هر  2سانتي متر دوتا دوتا با هم گره مي زنند.

گلیم سوزنی

بافت گلیم سوزني مراحل مختلفي دارد. پس ازكنترل دار و چله كشي و تنظیم كشش چلهها و قرار دادن هاف و مهار به ترتیب براي بافت سوزني مراحل زير انجام مي شود.
مرحله :1سربندي(قایقي)
همانطور كه در فصل گذشته آموختهايد براي شروع بافت گلیم ابتدا سربندي آن بافته ميشود. سربنديها انواع مختلفي دارند. در اين فصل نوع ديگري از آنها به نام سربندي «قايقي» را فرا خواهید گرفت. بايد توجه داشت كه اين نوع سربندي هم شامل سه قسمت «زنجیره،» «گلیمك» و «قايق» است.

بافت سر بندي در چند گام به ترتیب زير انجام ميشود:

1ـ پودها را به رنگهاي مورد نظر انتخاب و به صورت كلاف كوچك آماده ميكنند.
2ـ زنجیره بافي: رديف اول اين نوع سربندي مانند گلیم ساده با زنجیره بافي آغاز ميشود.
3ـ بافت گلیمك: بعد از زنجیره، چند رديف پودگذاري سراسري با پودهاي رنگي انجام ميشود.

4ـ بافت قايقي: ابتدا حلقۀ نخ دو لا شده را با اولین چله سمت راست درگیر ميكنند (براي زيباتر شدن كار معمولاً
رنگ نخ بافت قايقي را متفاوت از رنگ پود سراسري انتخاب ميكنند.)سپس پود را از روي دومین چله از سمت راست (براي راست دستها) عبور میدهند و دور آن حلقه میكنند، از میان دو چله اول و دوم و زير پود به سمت جلوي دار خارج ميكند. در اين صورت از پشت بافت حلقه و از جلو يك خط اريب ديده ميشود.
5ـ پس از بافت هر رج (به شیوۀ گام )4يك رديف پود سراسري از لابهلاي چلهها، يك در میان عبور میدهند و دفتین ميزنند.
6ـ درست به شیوۀ «گام »4و اين بار از جهت مخالف همان كار را با پود و چلهها انجام ميدهند. (يك رفت و برگشت پود در بافت قايقي شكل جناقي ايجاد مي كند.
7ـ به شیوۀ گام 5پود سراسري و دفه زني انجام ميشود.
8ـ پس از بافت قايق، دوباره به اندازۀ ساده بافي اولیه چند رديف ساده بافي(گلیمك) انجام ميشود.

میزان بافت قايقي در سربندي به سلیقۀ بافنده وابسته است. گاهي چند رديف ساده بافي و دو رديف قايقي بافته ميشود و تكرار ميگردد. گاه پس از چند رديف ساده بافيچند رديف قايقي در رنگهاي مختلف بافته ميشود. تنوع سربنديهاي بافت قايقي، بسته به مناطق گلیم بافي، متفاوت است .

بافت گلیم سوزني

پس از پايان سربندي، بافت بدنۀ اصلي گلیم براي سوزني آغاز ميشود. بايد دانست كه بدنه اصلي گلیم را به روش گلیم ساده ميبافند. ضمناً غیر از گلیم عبوري يا پود معلق از انواع گلیم ساده نیز ميتوان به عنوان زمینه گلیم سوزني استفاده نمود. گلیمهاي سوزني زمینۀ يك رنگ يا چند رنگ دارند. در زمینههاي چند رنگ پودها را به فواصل معین با
رنگ متفاوت انتخاب ميكنند. به همین دلیل زمینۀ آن به شكل راه راه افقي نمايان ميشود. در گلیمهايي كه زمینه يكرنگ دارند نقش اندازي سوزني ميتواند در دو بخش
حاشیه و متن انجام شود.اما در گلیمهايي كه زمینه راه راه رنگي دارند معمولاً نقشها در راههاي رنگي دوخته ميشود.

پس از بافت بدنه گلیم و پايینكشي از دار با استفاده از سوزن بر آن نقشاندازي ميكنند (ميدوزند) اين مرحله در چند گام انجام ميشود:

1ـ ابتدا طرح انتخابي را روي كاغذ شطرنجي میكشند.
2ـ با مداد سیاه (براي زمینههاي كرم و روشن) و مداد رنگي سفید براي قسمتهاي تیره كار از روي طرح، نقشها را با دست بر روی زمینه گلیم منتقل ميكنند.
3ـ پس از پايان انتقال طرح بر زمینۀ گلیم بافته شده، نقشها در جاهاي مختلف از نظر كامل بودن و صحیح بودن انتقال،كنترل ميشوند .

4ـ چند سوزن را كه با پود در رنگ مورد نیاز نخ شده است، آماده ميكنند.

5ـ خطوط اصلي نقشها دوخته ميشوند. براي دوخت خطهاي نقش كه به سمت بالا يا پايین حركت میكنند، دوخت به شكل
پیچ به دور دو چله انجام ميشود. پیچها هنگام حركت، اريب، چله بهچله و به صورت پلكاني دوخته ميشوند.

6ـ داخل نقشها با دوخت رنگي پر ميشوند. پس از پايان دوخت خطوط اطراف نقشها، داخل آنها به روش قايقي رج به رج پر ميشود. براي اين كار يك رديف دوخت را با دست راست و رديف ديگر را با دست چپ انجام ميدهند. راست دستها و چپ دستها هردو.) راست دستها از سمت چپ كار را آغاز ميكنند به اين شكل كه گره پود را پشت كار قرار میدهند و سوزن از پشت به سمت جلو از میان دو چله خارج ميشود.

بافت گلیم ورنی

گلیم ورني 1جزء گلیمهاي پیچیده به شمار ميرود. براي بافت اين نوع گلیم هم مانند آنچه در مورد گلیم های دیگر گفتیم،ابتدا دار بافندگي مناسب را انتخاب و سپس آن را تنظیم وكنترل میكنند.در این نوع گلیم با آنكه در بافت پیچشي، خطوط بافت روي دو چله ظاهر ميگردد اما پود دور يك چله پیچیده میشود و استحكام بافت بالا ميرود.

ـ هنگام ايجاد نقش، سر پود رنگي را كه در هر قسمت براي اولین بار استفاده ميشود، گره ميزنند.سپس آن را از میان دو چله كه يك چله آن به رنگ قبلي بافته شده، به سمت پشت كار هدايت ميكنند.به گونهاي كه گره در بین دو چله و در پشت قرار گیرد. آن گاه به روش قبلي بافت را ادامه ميدهند.
ـ سر پود رنگي با فاصلۀ حدود 2سانتيمتر از نوك آن گره زده ميشود.

ـ درگير كردن پود رنگي با چلهها در ابتدای کار، همانند سربندي و گليم ساده انجام ميشود.

-بر اساس نقشه كنار سمت راست بافت پس از چند رج پودگذاري سراسري با پود رنگي، بافت ورنی آغاز ميشود.

-پود پس از درگير شدن با اولين چله از روي دو چله عبورداده میشود و از پشت چله دوم به ميان آن دو بازگردانده و از زير پود رو خارج ميشود

ـ حركت پيش با چلههاي بعدي هم تكرار ميشود. حاصل كار بافت به شكل خطوط ريز اريب )شيب از چپ به راست،در بافتي كه از سمت راست آغاز شده است(، نمايان ميشود.اگر بافت از سمت چپ آغاز شود اين خطوط برعكس ميشود.

-پس از پايان بافت هر رنگ پود، بر اساس نقشه، اضافه نخ را يك نيم دور به دور چلۀ سمت چپ میپیچند و به پشت كار منتقل مي کنند. براي چپ دستها بر عكس انجام ميشود.

ـ پس از بافتن تمام رجها، مطابق با نقشه سربندي پاياني راانجام ميدهند. وگليم را از دار جدا ميكنند.

گلدن مارت تولید کننده ،زیباترین و بهترین گلیم های دستباف ایرانی اعم از :گلیم ترکمن،گلیم قشقایی ،گلیم خطی و…با پشم و رنگ های طبیعی میباشد.