فرش ایرانی

از مهمترین کالاهای  صنایع دستی و صادراتی کشور ایران ،فرش می باشد. به گونه ای که سمبل و نماد شناخته می شود.و از لحاظ کیفیت ،زیبایی و نوع بافت در دنیا مورد تایید همه می باشد. از بینظیرترین محصولات دستباف نیز می باشد. این هنر ریشه در گذشته و تاریخ حتی دوران ساسانیان، هخامنشیان و چند صد سال قبل از میلاد نیز دارد. و در کتاب های تاریخی قدیمی به این هنر اشاره شده است.فرش ایرانی مجبوبیت بیشتری نسبت به دیگر فرش های کشورهای دیگر دارد و آن بدلیل استفاده از تنوع رنگی بیشتر و همچنین مواد بکار رفته مرغوب در فرش می باشد. طرح های زیبا و بافت ظریفی دارد . تمامی این عوامل باعث شده است که فرش ایرانی از مرغوب ترین و با ارزش ترین  فرش در میان رقبای خود باشد. در مقاله تاریخچه فرش ایرانی بطور مفصل این موضوع بررسی میگردد.

 فرش های دستباف تاریخی  مهم ایران

قالی پازیریک : این فرش قدمتی ۲۵۰۰ ساله دارد اندازه این فرش تاریخی  ۲۱۰ در ۱۸۳ سانتیمتراست . همچنین در حدود ۳۶۰۰ گره دارد.

فرش بهارستان :  این فرش ،بسیار زیبا می باشد و به بهار خسرو معروف است. علت این نامگذاری به دوره تاریخی ان که دوره خسرو پرویز است باز میگردد.

قالی دستباف عصر صفوی :  یکی دیگر از این قالی های بینظیر ،که نشان دهنده هنر و خلاقیت در این دوره تاریخی است می باشد.

قالی ترنج منظره از فرش‌های محبوب و بسیار زیبای ایرانی است ،این فرش با زمینه قرمز رنگ و طرح‌های زیبایی ، تولید شده از ابریشم می‌باشد.

مواد به کار رفته در فرش دستباف

عوامل زیادی وجود دارد که باعث شهرت و محبوبیت قالی ایرانی دارد ،که میتوان از جمله این موارد به مواد مصرف شده در آن نامبرد. این مواد بسیار مرغوب بوده و کیفیت ان بسیار عالی است. فرش ایرانی یا از پشم پنبه می باشد و یا از نخ ابریشم  بافته میشود.همچنین فرش ایرانی انواع مختلفی دارد که هر کدام از این خصوصیات  در ارزش گذاری آن تاثیر بسزایی دارد .فرش ایرانی از لحاظ : جنس، بافت ،اندازه و طرح و ظرافت ، محل بافت هر کدام به دسته های مختلفی تقسیم می شوند . در زیر به انواع آنها اشاره شده و توضیح داده میشود. درمقاله نقش درفرش ایرانی به صورت گسترده می توانید با این مبحث مهم آشنا شوید.

انواع فرش ایرانی از لحاظ جنس  

قالی تمام ابریشم : تمام پرز و چله قالی تمام ابریشم ،از ابریشم است.

گل ابریشم :  در این نوع فرش حاشیه و گل هایش از نخ ابریشم استفاده میشود.

قالی کف ابریشم : زمینه این نوع فرش از ابریشم است.

سوف : این نوع قالی به این صورت است که زمینه آن از پود ضخیم و نازک تشکیل شده است و نقش و گل و بوته پرزدار دارد.

زربافت:این نوع فرش گل های برجسته دارد و از طلا و نقره در آن استفاده میگردد. برای مطالعه کامل این موضوع به مقاله فرش زر بافت و قیمتی رجوع کنید.

جواهر نشان: فرش مرصع یا جواهرنشان نوعی از فرش است که در آن از جواهر قیمتی استفاده می شود . برای مطالعه کامل این موضوع به مقاله فرش جواهرنشان رجوع کنید.

انواع فرش ایرانی از لحاظ بافت

 

فرش دستباف ایرانی انواع بافت متفاوتی دارد و آن بدلیل نوع قرار گرفته شدن تار و پود فرش کنار هم می باشد. این تنوع بافت به 3 دسته تقسیم می شود که در زیر آن را شرح میدهیم.

 

تمام لول : فرش تمام لول فرشی است که شیار های پشت فرش عمیق می باشد. همچنین قوس گره در پشت فرش 90 درجه می باشد. بافت مجکمی دارد و تارهای این نوع بافت به هم نزدیکند.

 لول:  فرش لول فرشی است که تارها در ان با هم فاصله دارند. این نوع فرش به شیوه حصیری بافته میشود. و این بدین معنی می باشد که چله در هر رج آن زیر و رو میگردد وهمچنین تاراین نوع بافت یکی در میان دیده میشود.

نیم لول:  فرش نیم لول فرشی است که قوس گره ایجاد شده در پشت فرش 45 در جه می باشد. 

   

انواع فرش ایرانی از نظر اندازه

 

از شاخصه های فرش این است که در اندازه های مختلفی بافته میشود و کاربردهای متنوعی را نیز دارد.این تنوع با توجه به نوع نیاز و همچنین محیط و فضا می باشد. معروفترین اندازه های فرش دستباف ایرانی ایرانی 6متر، 9متر، 12 متر و 24 متر  می باشد که طول ضلع های این اندازه ها ۳×۲ متر،۵/۳×۵/۲ متر،۴×۳ متر،۴×۶ می باشد.

قالی :قالی،فرشی است که در اندازه ها 3 ×2 متر ، 3×4 متر ، 6×4 متر است.

قالیچه: قالیچه همانطور که از اسمش پیداست نوعی از فرش می باشد که اندازه است از 4 متر مربع کمتر است.همچنین اندازه اش ۲۰/۲×۴۰/۱ و ۵/۲×۵/۱ است.

کلّگی: کلّگی نوعی فرش است که عرضش از قالی کمتر است ولی طول آن از 4 متر بیشتر می باشد. اندازه های کلّگی ۳×۵/۱ متر،۳×۷/۱ متر و ۷/۳×۲ متر می باشد.

 کناره:  کناره به فرشی گفته می شود که عرض کم یعنی از ۷۰/۱ تا ۵/۰ متر و طولش۱۰-۳ متر دارد . و بیشتر برای راهرو و راه پله استفاده میگردد.

ذرع و نیم و ذرع چارک : نوع فرش هایی است که ابعاد ۵/۱×۰۴/۱ و ۶۰/۱×۱۰/۱ متر دارد، به این نوع فرش بدلیل اندازه اش  ذرع و نیم می گویند. در ادامه باید بگوییم که اگر اندازه فرش بافته شده  ۳۰/۱×۸۰/۰ متر باشد  به این نوع فرش ذرع و چارک گفته می شود.

 پشتی:  پشتی نوعی قالیچه است که انداز آن۹۰×۶۰ سانتی متر است . و بدین معنی که کمتر از 1 متر می باشد. همانگونه که از اسمش مشخص است برای پشتی در منازل کاربرد دارد.

 پادری: نوع دیگری از قالیچه بافته میشود که اندازه بسیار کوچیکی دارد و در جلو درب اتاقها استفاده میگردد . به این نوع قالیچه پادری میگویند.

انواع فرش ایرانی  از لحاظ ظرافت

از عوامل مهم در انتخاب فرش و دوام آن  ظرافت و نوع رج شماری فرش می باشد.این عامل تعیین کننده قیمت و کیفیت فرش می باشد.رجشمار به تعداد گره زده شده در عرض فرش را میگویند که در واحد طول معین این تعداد بررسی میگردد.

فرش درشت‌ باف: این نوع فرش ،فرشی است که رج شمارش از 15 تا 30 رج است . و این بدین معنی است در هر 7 سانتی متر آن 15 تا 30 گره زده میشود.

فرش نیمه ریز و ریزباف:اگر رجشمار فرش 30 تا 45 باشد به آن نیم ریز می گویند و همچنین اگر از 45 تا 60 رج به بالا باشد به ان ریز باف گفته می شود.

فرش ممتاز:این نوع فرش از 90 رج به بالا می باشد. بدلیل داشتن رج بالاتر قیمت بیشتری دارند .

انوع فرش ایرانی از لحاظ محل بافت

فرش‌های دستبافت ایرانی بر اساس محل بافت به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند:

فرش‌های فلات مرکزی ایران؛ (قم، کاشان، اصفهان، یزد و کرمان)

فرش‌های زاگرس؛ (مرکزی، همدان، لرستان، ایلام و چهارمحال و بختیاری)

فرش‌های عشایری؛ فرش‌های (لری و بختیاری، شاهسون قشقایی و افشاری)

فرش‌های سیستانی و بلوچی

فرش‌های مرکز ایران، فرش‌های (تهران و تفرش و طالقان و سمنان)

فرش‌های شمال ایران

فرش‌های خراسان و فرش مشهد

فرش‌های ترکی؛ (استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، زنجان)

فرش‌های کردی؛ (کردستان و کرمانشاه و آذربایجان غربی)

گره

بافتن یک فرش مرغوب ،زیباو بادوام حاصل گره میباشد . گره ،نخ  یا پرزی است که کنار هم مینشیند. گره دارای نامهای چون ریشه ،ذلت ،پیچش ،ایلمه و.. می باشد. و همچنین گره دارای ویژگی هایی نیز می باشد از جمله : قطر گره ،قوس گره ،جهت گره،رنگ گره و…. همچنین در فرشبافی هرچقدر تعداد گره بیشتر باشد و یا پرتر باشد کیفیت  آن بهتر و مرغوب تر می باشد. برای مطالعه و داشتن اطلاعات بیشتر در مورد گره ها به مقاله انواع گره در فرش ایرانی رجوع کنید.

انوع گره:

۱ـ گره ترکی

2-گره فارسی

3-گره متقارن

4-گره نامتقارن

5-گره هنری

6-گره تقلبی

 

مراحل بافت فرش دستباف

فرش دستباف مراحل زیادی دارد . در زیر به موارد آن اشاره شده است . برای مطالعه جامع این موضوع به مقاله  بافت فرش رجوع کنید.

1- تهیه نقشه و طرح دلخواه

2-تهیه ابزار قالی بافی

3-تهیه نخ و رنگ و چله

4-گلوله کردن چله و نخ و رنگ

5-تهیه دار قالی

6-برپاکردن دار قالی

7- سیه بندی دار قالی

8-چله کشی

9-نصب چوب تسمه و چوب هاف روی کار

10- نصب شانه

11-زنجیره بافی

12-گلیم بافی

13-بافت فرش، پود کشی کلفت و پود کشی نازک در هر رج

14-برگردان چله ها بعد از بافت یک طرف

15-سفت کردن چله ها در چند مرحله

16-پایین کشی فرش بافته شده

17-پرداخت

18-شیرازه زدن

19-دو گره زدن

20-شست و شوی اولیه فرش

رنگرزی در فرش ایرانی

سابقه رنگرزی نخ ها با رنگ های طبیعی در ایران بین 3000 تا 5000 سال قدمت دارد.برای قبایل کوچ نشینی که در علفزارهای خشک زندگی می کردند، پرکردن قالیچه هایشان با رنگ های روشن دلشان را راضی می کرد. برای عشایر، گیاهان و حشرات از برکات طبیعت هستند. با استفاده کامل از آنها، فرش در سایه های بی نظیری رنگرزی شد. اما اگر 100% رنگ طبیعی باشد، رنگ به عمق نفوذ نمی کند. بنابراین فناوری کاتالیزور فرش ایرانی را دگرگون کرد. فرش هایی که کاملاً با استفاده از کاتالیزور رنگ آمیزی شده اند به مرور زمان براق تر می شوند. رنگ های طبیعی نه تنها با گذشت زمان به تدریج کیفیت خود را افزایش می دهند، بلکه خاصیت دافع حشرات نیز دارند، بنابراین می توان از آنها برای مدت طولانی استفاده کرد.

پشم در فرش ایرانی

موی گوسفند ایرانی که در آب و هوای خشک ایران زندگی می کند به دلیل شرایط ای  مانند علف، غذا و آب و هوا از خاصیت کشسانی و استحکام بالایی برخوردار است. تارهای پشمی حتی با کشیدن هم محکم هستند و موها دراز نمی کشند. بنابراین، حتی اگر روی آن پا گذاشته شود، مدت زیادی دوام می آورد. ناگفته نماند که استفاده از مواد مستحکم مناسب برای قالی و تکنیک‌های ریز بافی، دوام را افزایش می‌دهد. پشم حاوی روغن است، بنابراین هرچه بیشتر روی آن قدم بگذارید، براق تر می شود.

فرش ایرانی دارای پشم به عنوان یک ماده رایج است، اما مناطق تولید آن متنوع است. در شهرها و روستاهای سراسر ایران بافته و تحویل داده می شود. به همین ترتیب، فرش‌های ایرانی بسته به منطقه تولید، رنگ‌ها، طرح‌ها و مواد متمایزی دارند و با فردیت منحصربه‌فرد آغشته می‌شوند.

خصوصیات یک فرش باکیفیت

کیفیت فرش ایرانی با توجه به تراکم گره ها، طرح با خطوط دقیق، استفاده از مواد طبیعی، رنگرزی مواد طبیعی و بافت ظریف و محکم ارزیابی می شود. اگر صحبت از فرش شد، فرش های نرم و پرز بلند تصویری باکیفیت و لوکس دارند، اما در فرش ایرانی این گونه نیست. برای تشخیص فرش ایرانی مرغوب باید به تعداد گره در هر متر مربع (ظرافت بافت) نیز توجه کرد. اگر پرز بلند و گره ها محکم باشد، نقوش زیبایی که حیات فرش ایرانی است به وضوح بیرون نمی آید.

فرش‌های ایرانی با گره‌های متراکم  و انعطاف‌پذیر بهترین هستند. هر چه فرش نازکتر باشد باید از نخ ریزتر استفاده شود و البته تولید آن مستلزم صرف زمان و تلاش زیادی است.به عبارت دیگر، فقط مواد با کیفیت بالا نیست که بخش بزرگی از قیمت فرش را تشکیل می دهد، بلکه تکنیک های بافندگی ظریف درگیر آن هستند. هرچه نخ استفاده شده ظریف تر باشد، فرش بادوام تر می شود و الگوهای پیچیده تر نیز قیمت و ارزش فرش را بالا میبرد.

جنبه های تجاری فرش ایرانی

ایران در سال 2002 به ارزش 517 میلیون دلار فرش دستباف صادر کرد. بر اساس ارقام شرکت دولتی فرش ایران، صادرات فرش ایران در سال 2004 به 635 میلیون دلار رسید .مرکز ملی فرش ایران در مهرماه 1385 اعلام کرد که فرش دستباف رتبه اول صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است و در بین کل صادرات جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. نزدیک به پنج میلیون کارگر در صنعت فرش ایران مشغول به کار هستند که این صنعت را به یکی از بزرگترین شرکت‌های کشور تبدیل می‌کند.

در سال 2008، صادرات فرش دستباف ایران 420 میلیون دلار یا 30 درصد بازار جهانی بود. ایران به بیش از 100 کشور فرش صادر می کند، زیرا فرش دستباف یکی از اقلام اصلی صادرات غیرنفتی آن است. ایالات متحده بزرگترین واردکننده فرش دستباف ایرانی است. در سال 2011، پرزیدنت اوباما قانونی را امضا کرد که به شدت محدودیت ها را بر واردات منشاء ایرانی افزایش داد و باعث شد واردات فرش ایرانی متوقف شود. در 2016، صادرات فرش ایران در سه ماهه اول به 60 میلیون دلار رسید. در سال 2017، ایران به ارزش 24.3 میلیون دلار فرش دستباف صادر کرد.

نکاتی برای خرید فرش دستباف

برای خرید فرش دستباف باید نکاتی را مورد توجه قرار داد که در زیر به آنها اشاره میکنیم:

نوع و تعداد گره ها :نوع و تعداد گره ها از عوامل مهمی است که باید به آن توجه شود هرچه گره بیشتر باشد مرغوب تر است.

جنس فرش دستباف:چشم یا ابریشم یا ترکیبی از هردو

رنگ الیاف:الیاف استفاده شده در فرش باید با رنگ های طبیعی رنگرزی شده باشد.

کج بودن کناره فرش دستباف :این موضوع ناشی از یکسان نبودن فاصله نخ های چله روی کجو، شل بودن نخ های چله، یکسان نبودن فاصله نخ های چله بر سر دار و زیر دار، پرتاب بودن پود ضخیم و بیشتر یا کم تر از حد معمول کشیده شدن پود ضخیم می باشد.

رگه دار بودن:رگه دار بودن فرش دستباف بدلیل نامرتب کوبیدن پودها، مواد اولیه متفاوت، دو دست شدن بافت و تابش نور مستقیم آفتاب به قسمتی از فرش بافته شده بوجود می آید.

انتخاب طرح و نقشه: قابل بیان است که  هر چه نقشه فرش پرنقش و نگارتر، پیچیده تر و ظریف تر باشد، ارزش آن فرش نیز بیشتر خواهد بود.

نتیجه گیری

ما ایرانیان از دیر باز در منزل از فرش استفاده میکردیم و این محصول ارزشی بسیار از لحاظ مادی و هنر دیرینه بودن برای ما دارد. امروزه در فرش دستباف نیز از رنگ های پس زمینه متفاوت و رنگ های متنوع استفاده می شود. شما برای خرید فرش مورد نظر تان باید بسیار دقت به عمل آورید و علاوه بر زیبایی ، به کیفیت و نوع بافت و.. آن توجه کنید. در گلدن مارت شما می توانید فرش مورد نظر خود را انتخاب نمایید و از کیفیت و دوام و اصالت ان مطمئن باشید.